152. TẢN MẠN VỀ VĂN HÓA ĐỌC

Lê Đức Thịnh Trong kỳ họp lần thứ 28 của Đại hội đồng Liên hợp quốc , UNESCO đã quyết định chọn ngày 23-4 hàng năm làm “Ngày sách và bản quyền Thế giới” (World Book and Copyright Day). Điều đó nói lên tầm quan trọng của văn hóa đọc trong cộng đồng. Ngày này được tổ chức hàng năm tại mỗi quốc gia nhằm bảo đảm cho mọi người khám phá và thỏa mãn sở thích đọc của mình, đồng thời là dịp để tôn vinh những tác giả đã có nhiều đóng góp cho sự tiến bộ văn hóa, văn minh xã hội của nhân loại. *** Chu Quang Tiềm, một học giả TQ đã viết : “Học vấn không chỉ là chuyện đọc sách nhưng đọc sách vẫn là một con đường quan trọng của học vấn ”. Ai cũng biết, sách là một nguồn lực thúc đẩy sự phát triển văn hóa. Sách có vai trò quan trọng trong sự phát triển, sách là di sản tinh thần quí báu của nhân loại, là cội nguồn của tri thức. Giá trị của sách trong việc hình thành nhân cách, trí tuệ con người và sự phát triển của xã hội là điều không thể bàn cãi. Đọc sách là một nhu cầu không thể thiếu đối với con người, nhất là với người trí thức. Nói một cách chính xác là sách không chỉ dừng lại ở việc đáp ứng nhu cầu tri thức và giải trí lành mạnh, mà từ lâu đã được nâng tầm thành văn hoá đọc. Văn hóa đọc cũng có nhiều biến đổi theo thời gian. Người xưa có câu: “một ngày mà không đọc một trang sách, khi mở miệng ra, nói lắm câu khó nghe”. Thời cổ đại phương Đông, sách chỉ có mấy bộ “Tứ thư, Ngũ kinh”, số bản in thì ít  nên người ta đọc theo kiểu nghiền ngẫm, thuộc làu làu và đọc sách là con đường để lập thân, hành đạo :      “Đi không há lẽ trở về không      Cái nợ cầm thư phải trả xong”.                                               (Nguyễn Công Trứ) Thời cận đại, con người tìm ra công nghệ in và cải tiến kĩ thuật sản xuất giấy nên sách bắt đầu phát triển. Việc đọc sách đã trở nên phổ biến hơn trước. Sách không chỉ phục vụ cho nhu cầu tri thức của con người mà nhiều kẻ quí tộc rởm, sính chữ nghĩa còn lập ra những salons littéraires để nghe đọc rồi xúm xít bình phẩm văn chương cho hợp với phong cách thời thượng. Ở ta, có một thời gian dài kinh tế khó khăn, miếng ăn còn không đủ no lấy đâu tiền bạc và thời gian để mua sách và đọc sách. Thế nên có câu “Muốn không mất sách thì đừng cho bạn mượn sách, muốn không mất bạn thì đừng cho bạn mượn tiền”. Có lẽ nhu cầu đọc luôn thôi thúc nên người ta tìm cách để bao biện cho hành vi của mình : “Ăn cắp sách không có tội” ! Hình ảnh đứa  trẻ ngồi trên lưng trâu đọc sách giữa một không gian khoáng đạt, bao la đồng ruộng, vốn là biểu tượng lãng mạn cho văn hoá đọc đã không còn nữa.   Dù sao đi nữa, việc đọc sách nghiêm túc và tìm kiếm cái đẹp trong thế giới văn chương là một điều đáng trân trọng bởi nó làm tâm hồn con người trở nên trong sáng, tư duy thêm sáng suốt, qua đó điều chỉnh, tu dưỡng đạo đức, nhân cách con người. *** Sách ngày nay nhiều về số lượng, đa dạng về chủng loại nên người đọc thoải mái lựa chọn tùy theo năng lực, sở thích của mình. Tuy nhiên điều nghịch lí là sách càng nhiều thì văn hoá đọc gần như bị triệt tiêu phần lớn. Các phương tiện truyền thông đại chúng lên tiếng báo động: “văn hoá đọc đã bị xoá sổ”. Có thể kể ra mấy nguyên nhân phổ biến tác động tiêu cực đến văn hóa đọc là: - Giới trẻ không ham đọc sách vì có nhiều phương tiện nghe nhìn hiện đại chi phối sự quan tâm đến việc đọc sách. Hiện nay, với sự bùng nổ của Internet, của công nghiệp giải trí, thời đại hoàng kim của sách đã suy giảm. Nói một cách khác, mức độ quan tâm của đông đảo công chúng đối với sách (nhất là sách văn học) đã tụt giảm. Văn hoá đọc gần như đã bị văn hoá nghe nhìn đè chết. Chỉ một máy tính nối mạng hoặc thiết bị đọc sách điện tử cầm tay chứa tới hàng nghìn cuốn sách khiến cho giới trẻ không còn mặn mà gì đến việc mua sách để đọc nữa. Ebook có những lợi thế mà sách giấy không có được, như với ebook có thể tìm ra một đoạn văn, hay tra ra những nội dung cần thiết. Đấy là chưa nói tới ebook có thể dễ dàng mang theo những chuyến đi và khiến cho bạn đọc dễ chọn lựa hơn là sách in trên giấy. - Văn hóa đọc thường đi liền với niềm đam mê văn chương sách vở nhưng hiện nay văn chương không còn là môn học được yêu thích bởi tính thực dụng của con người thời hiện đại. Cứ nhìn thái độ của học sinh ngày nay với  môn văn và những bài văn của học sinh trobng nhà trường ta sẽ dễ nhận ra điều ấy. - Trong thời buổi kinh tế thị trường, thời gian của con người dường như bị rút ngắn rất nhiều. Nỗi lo cơm áo và công việc khiến không ai còn tinh thần để tập trung vào đọc sách, người ta chỉ quan tâm đến thông tin báo chí nên  bệnh lười đọc sách đã dần dần thấm vào đời sống tinh thần của giới trẻ. - Đó là chưa kể đến những tác động tiêu cực từ những loại sách đồi trụy, đọc hại làm băng hoại đạo đức, nhân cách con người. *** Tuy nhiên sách vẫn không hề mất đi giá trị truyền thống của nó, là nguồn sống quí giá nhất. Bởi cái cảm giác được cầm quyển sách, lật từng trang sách, đọc từng con chữ, mãi mãi là một điều thú vị vô cùng mà không một món ăn tinh thần nào thay thế được. Riêng người viết bài này, mấy năm nay đã tạo cho mình thói quen ngày tết : thay vì lì xì các cháu nhỏ một phong bao thì mình tặng các cháu một cuốn sách nhân ngày đầu năm với ý nghĩ : với mấy chục nghìn tiền lì xì chúng sẽ tiêu mất và quên ngay, còn với một cuốn sách nhỏ chúng có thể đọc và lưu giữ. Và tự mình cũng cảm thấy có niềm vui nho nhỏ khi bước vào phòng khách nhà bạn bè, thay vì nhìn thấy tủ rượu sang trọng thì lại được săm se tủ sách của chủ nhân. Thế nên chúng ta vẫn lạc quan mà tin rằng  văn hoá đọc sẽ không bao giờ bị đè bẹp, sách vẫn là nguồn tri thức bậc nhất của con người. Giá trị sách mãi tỏa sáng, văn hóa đọc sẽ còn được lưu giữ trong mọi thời gian và không gian.       MN – tháng tư / 2012