Nguyễn Hưng Quốc
Tác giả là Tiến sĩ Văn
học, tên thật là Nguyễn Ngọc Tuấn, sinh năm 1957, người xã Đại Phong, Đại
Lộc, Quảng Nam. Tốt nghiệp ĐHSP TP HCM -
sau đó sang Australia lấy
bằng tiến sĩ Văn học tại ĐHTH Victoria .
Hiện nay giảng dạy Ngôn ngữ, Văn học, Văn hóa, viết Phê bình VH… tại Australia.
***
Đây
là bài thơ hay nhất trong tất cả những bài thơ miêu tả cái dở, cái kém nghệ
thuật và kém thẩm mỹ. Ở mức độ nào đó, có thể coi "thơ con cóc" cũng
tương tự bức chân dung Thị Nở của Nam Cao. Nếu Thị Nở là điển hình của cái Xấu,
“Thơ con cóc” sẽ là điển hình của cái Dở.
Chỉ
riêng ở khía cạnh này, “Thơ con cóc” đã là một cái gì khá mới mẻ và đầy táo
bạo, khác hẳn mỹ học truyền thống vốn đồng nhất cái đẹp của tác phẩm nghệ thuật
với cái đẹp của đối tượng được tác phẩm nghệ thuật miêu tả, từ đó, hình thành
một lối đi độc đạo trong sáng tác: mọi người đều chăm chăm chọn những nhân vật
đẹp, những khung cảnh đẹp. Văn học dân gian và tiểu thuyết thoát ly ra khỏi
quan điểm hẹp hòi này khá sớm có lẽ do bản chất dân chủ của chúng. Thơ cứ đắm
đuối mãi trong cõi mộng mợ Cái xấu, cái tầm thường bị gạt qua một bên, trở
thành lãnh địa dành riêng cho thơ trào phúng.
Ngay trong giới hạn của thơ trào
phúng, cho đến nay, người ta cũng chỉ thành công trong việc khắc họa những cái
xấu theo nghĩa đạo đức học hoặc xã hội học, tức những nhân vật, những sự kiện
lố bịch, nhố nhăng, chướng tai gai mắt, nhưng lại không thành công trong việc
miêu tả cái xấu theo nghĩa thẩm mỹ học. Tất cả những bài thơ phê phán cái dở
đều ... khá dở.
Còn
lại, chỉ còn lại trong suốt lịch sử văn học Việt Nam , hai câu
thơ này của Hồ Xuân Hương:
Một đàn thằng ngọng đứng xem
chuông
Chúng bảo nhau rằng: ấy ái uông.
Nhưng
Hồ Xuân Hương, trong hai câu thơ này, không có chủ tâm nói về cái dở. Bà chỉ
nhằm chế diễu sự bất tài mà thôi.
Như
thế, có thể coi bài "thơ Con cóc" là bài thơ duy nhất thành công
trong việc nêu bật đặc điểm của những bài-thơ-Thị-Nở ê hề, xưa cũng như nay,
trong cũng như ngoài nước.
Tuy
nhiên, giá trị bài "Thơ con cóc" không phải chỉ có như vậỵ Đọc bài
thơ một cách nghiêm chỉnh như đọc một bài thơ trữ tình và quên đi câu chuyện
tiếu lâm ngớ ngẩn chung quanh nó, chúng ta sẽ phát hiện ra một số điều rất la.
Trước
hết, về phương diện kết cấu, bài thơ rất ngắn, chỉ có sáu câu, lại được cắt ra
làm 3 đoạn. Câu đầu của đoạn sau lặp lại nguyên vẹn câu cuối của câu trước.
Thành ra, trừ câu đầu và câu cuối, tất cả bài thơ còn lại đều xuất hiện hai
lần, cách nhau một quãng ngắt hơi, một quãng im lặng dài vì là thuộc hai đọan
thơ khác nhau.
Cái
quãng ngắt hơi ấy tạo ra cảm giác nghiêm trang, trịnh trọng cho cái động tác
được miêu tả. Đây chỉ là kỹ thuật thông thường khi kể chuyện, đặc biệt những
chuyện có vẻ ly kỳ, rùng rợn. Thế nhưng, khác với các câu chuyện ma, chẳng hạn,
sau mỗi lần người kể im lặng để tạo tâm thế căng thẳng, hồi hộp cho người nghe
hoặc người đọc là một chi tiết bất ngờ, hoàn toàn bất ngờ, bài "thơ con
cóc", ngược lại, sau mỗi lần ngắt hơi, lại lặp lại nguyên văn điều đã nói.
Điều này tạo nên một cảm giác nghịch lý: nó vừa nghiêm trang, trịnh trọng lai
vừa rất nhàm, rất nhảm.
Tính
chất nghịch lý ấy lại được nhìn thấy ở một phương diện khác: hình tượng
"con cóc", lặp đi lặp lại sáu lần, chiếm nửa số lượng từ vựng trong
bài, luôn luôn đứng làm chủ ngữ trong mọi câu thơ, nổi bật, uy nghi, vừa như
một tượng đài lại vừa như một quyền lực.
Nửa
số từ vựng còn lại chỉ vừa đủ để diễn tả bốn động tác căn bản của con cóc: ở
trong hang, nhảy ra, ngồi lại và cuối cùng, nhảy đi. Những động tác này không
những nhàm, nhảm và còn vô nghĩa nữa.
Sự
vô nghĩa này lại được cố tình trình bày một cách trịnh trọng: yếu tố hài hước
của bài thơ được khơi dậy từ đây; lý do chính khiến "thơ con cóc" bị
coi là điển hình của cái dở nằm ở đây. Và cũng từ đây, chúng ta thấy được chủ đề
của bài thơ: nó không phải là bài thơ tả con cóc mà, qua con cóc, bài thơ nói
về những sự trịnh trọng vô nghĩa.
Sự
kết hợp giữa hai yếu tố trịnh trọng và vô nghĩa góp phần mở rộng trường liên
tưởng của bài thơ: với loài cóc, chỉ có thể có sự vô nghĩa chứ không có sự
trịnh trọng. Trịnh trọng là khái niệm dùng cho con người, một loài vật có trí
tuệ và khả năng tự giác để gán cho hành động của mình như một giá trị nào đó có
khi chính nó không có.
Bài
"thơ con cóc", như thế, đang nói về con người. Về tôi. Về chị. Về
anh. Về tất cả chúng ta. Trong cuộc đời, chúng ta làm bao nhiêu công việc, đôi
khi, một cách cực kỳ nghiêm cẩn. Chúng ta đắn đo trước khi khởi sự đã
đành. Chúng ta còn có thói quen tự chiêm ngưỡng mình lúc đang hành
động. Chúng ta tự khoác lên chúng ta cơ man nào những hào quang lấp lánh. Chúng
ta lạm dụng tính từ để miêu tả, để tô vẽ việc làm của chúng ta. Cuối cùng,
chúng ta chỉ sống với sự diễn dịch về cuộc đời chứ không phải với chính cuộc
đời.
1 nhận xét:
Quá hay và trí tuệ-Người viết bài này đã lột tả được cái dở của bài thơ con cóc bằng một giọng văn gần gủi nhưng trác tuyệt ở nhiều cung bậc khác nhau cho ta cảm nhận được cái dở, cái hay của văn chương và đã chuyển tải được rất nhiều ý tưởng táo bạo dám đi phân tích một đề tài "bài thơ con cóc". Qua bài viết này ta thấy rằng: đi ca tụng cái hay dễ nhưng chỉ ra cái dở cũng chẳng dễ dàng gì. Thật thú vị
Thanks
Đăng nhận xét