Mộc Nhân - Lê Đức Thịnh
Y Phương là nhà thơ người
dân tộc Tày. Thơ ông thể hiện tâm hồn chân thật, mạnh mẽ và trong sáng, cách tư
duy giàu hình ảnh của con người miền núi. Bài thơ “Nói với con” được Y Phương viết ở những chặng đường đầu tiên trong
hành trình sáng tác nhưng đã thể hiện rất rõ phong cách thơ ông. Tác giả không
chỉ phác họa hình ảnh thơ một cách ngẫu hứng mà dồn nén, chất chứa ý nghĩ, cảm
xức đằng sau lớp vỏ ngôn từ; qua đó giúp ta hiểu thêm về sức sống và vẻ đẹp tâm
hồn của một dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với quê hương và ý chí
vươn lên trong cuộc sống.
1. Mở đầu bài thơ, Y
Phương nói đến cội nguồn sinh dưỡng, đấy là người cha, người mẹ đã tạo nên cuộc
sống cho con trong không khí gia đình yên vui, đầm ấm, hạnh phúc; từng bước đi,
từng tiếng nói, tiếng cười của con đều được cha mẹ chăm chút, vui mừng đón
nhận: “Chân phải bước tới cha/ Chân trái
bước tới mẹ? Một bước chạm tiếng nói/ Hai bước tới tiếng cười”.
Đoạn thơ nhiều hình ảnh, hoạt động, cử chỉ gợi lên âm
thanh tràn ngập trong gia đình, cha mẹ vây quanh mừng vui theo mỗi bước đi của
con. Đằng sau câu thơ ấy, tác giả muốn khái quát thành một điều lớn hơn, có
tính chiêm nghiệm: hành trình và sự trưởng thành của người con chính là kết quả
của sự nuôi dưỡng, dạy dỗ, vỗ về, nâng đón của cha mẹ ngay từ những bước đi đầu
đời.
Bên cạnh tình cảm gia đình, nghĩa tình quê hương cũng
là hành trang quí báu hình thành nên tâm hồn, tình cảm con người. Nhà thơ đã
dùng hình ảnh “Người đồng mình” để nói về những người cùng sống
trên một miền đất, cùng quê hương, cùng dân tộc. Khi tâm tình với con về “người đồng mình”, tác giả đã lựa chọn
những hình ảnh:
“Đan
lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát”
Những động từ đan, cài, ken vừa nói lên những công
việc cụ thể của người lao động vừa gợi ra sự gắn bó quấn quýt. Hình ảnh “nan hoa” nói lên bàn tay lao động tài
hoa, khéo léo. Vách nhà của
họ không chỉ được
ken bằng những vật liệu thông thường mà còn ken bằng“câu
hát” tràn ngập niềm vui, tinh thần lạc quan . Y Phương trong một bài
thơ khác cũng đã viết về niềm vui ca hát và những gởi gắm của người Tày trong câu hát: “Câu hát này thiêng liêng lắm chứ/ Hát bây giờ còn để hát mai sau…”
Chỉ hai câu thơ giản dị
mà gói trọn ở đó hình ảnh tươi đẹp của cuộc sống con người dân tộc quê ông.
Những công việc lao động thường ngày trở nên thơ mộng hơn, phong tục, thói quen sinh hoạt làm đời
sống tinh thần người dân thêm phong phú.
Từ mạch cảm xúc ấy, tác giả khắc họa hình ảnh “Rừng cho hoa/ Con đường
cho những tấm lòng” mang đậm cảnh sắc thanh bình của quê hương miền núi. Hoa
vừa mang vẻ đẹp thực vừa nói lên những gì đẹp đẽ, tinh hoa của dân tộc. Con
đường quê hương đã rộng mở để đón con vào đời, đi vào cuộc sống tâm hồn con.
Hành trình của đứa con khiến nhà thơ hồi tưởng “Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới/ Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”; đó
là ngày cha mẹ gặp nhau để rồi nhà thơ hiểu thêm và tri ân biết bao tấm lòng.
Tác giả đã sử dụng lối
diễn đạt của người miền núi để tạo ra những hình ảnh vừa cụ thể vừa mang tính
khái quát cao mà vẫn giàu chất thơ bay bổng về vẻ đẹp trong cuộc sống của người
dân tộc, đó là điểm tựa để cho con khôn lớn trưởng thành, có sức mạnh bay cao,
bay xa.
2. Từ tình cảm gia đình
và nghĩa tình quê hương, nhà thơ đã trao gởi cho con những lời dặn dò, tâm
tình. Cha đã nói với con về những phẩm chất của “người đồng mình” bằng những lời thơ đầy hình ảnh: “Cao đo nỗi buồn/ Xa nuôi chí lớn”. Nhà thơ đã lấy những
tính từ cao, xa để nói về tâm hồn,
tình cảm và ý chí của những con người miền núi. Từ đó cha khuyên con phải biết
trân trọng, sống gắn bó với quê hương dù quê hương còn khó khăn nghèo đói.
“Sống trên đá không
chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói.”
Những phẩm chất tốt đẹp của người đồng mình được nhà
thơ tiếp tục nói đến qua các câu thơ đầy hình ảnh :
“ Sống như sông như
suối
Lên thác xuống ghềnh.”
Những từ ngữ hình ảnh như: đá, thung, sông, suối,
thác, ghềnh … vừa gợi lên không gian núi rừng vừa nói lên những gian khổ
thử thách và cuộc sống cần cù, mạnh mẽ, lạc quan của người miền núi. Đoạn thơ
mang âm hưởng buồn nhưng không hề mất niềm tin nhờ điệp từ “sống” đặt đầu câu thơ, nối tiếp nhau tạo cấu trúc lặp vừa tạo nên
âm điệu thiết tha, nhấn mạnh trong lời răn dạy của người cha. Qua đó thể hiện
thái độ trân trọng, yêu quí những con người sinh ra trong không gian văn hóa
miền núi, lớn lên “đụng đầu với đá”, với những khó nhọc nhưng tâm hồn con người
nơi miền quê ấy luôn rắn rỏi, kiên cường.
Đoạn thơ kết gói trọn tư tưởng toàn bài. Đấy là sự
kiêu hãnh của con người miền núi trước những “va đập” với văn hóa miền xuôi mà
họ vẫn giữ được bản sắc của dân tộc mình:
“Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê
hương
Còn quê hương thì làm phong tục
Con ơi tuy thô sơ da thịt”
Cụm từ “người
đồng mình” một lần nữa được Y Phương lặp lại ở đầu dòng thơ đã tạo nên
những nốt nhấn, làm cho lời thơ dịu dàng, tràn đầy yêu thương mà cha muốn nói
với con có ý nhấn mạnh những phẩm chất của dân tộc mình. Cụm từ “Thô sơ da thịt” nói lên sự giản dị, mộc
mạc, chất phác của người miền núi trong sự đối lập với tầm vóc tinh thần, không
hề nhỏ bé về tâm hồn, ý chí. Hình ảnh“đục
đá kê cao quê hương” bên cạnh ý nghĩa tả thực còn mang yếu tố tạo hình khoẻ
khoắn mạnh mẽ nói lên tinh thần lao động cần cù, nhẫn nại để xây dựng, phát huy
những truyền thống, phong tục tốt đẹp của quê hương.
Cách sử dụng động từ của bài thơ tạo nhiều ám ảnh. Từ
đầu đến cuối bài thơ là một loạt những động từ như: bước, chạm, đo, nuôi, lên, xuống, đục, kê… với những âm hưởng khỏe
khoắn, rắn rỏi như tính cách người miền núi với một niềm kiêu hãnh và tự hào.
Nói với con về những phẩm chất của người đồng mình,
cha muốn khuyên con phải tiếp nối, phát huy truyền thống quê hương. Con phải
biết tự hào về quê hương, sống có tình nghĩa với miền đất đã sinh ra con. Nhìn
góc độ khác, ở đây có sự đấu tranh, trở mình để tiếp tục vươn lên nhưng đồng
thời phải luôn bám víu vào cội nguồn văn hóa dân tộc. Bởi thế, bài thơ là lời
nói với con nhưng cũng để nói với chính mình; nói với dân tộc Tày nhưng cũng là
nói với đất nước Việt Nam
Cuối cùng, điều mà cha muốn dặn dò con là con cần phải
tự tin, có nghị lực, có ý chí, vững bước trên đường đời:
“Con ơi tuy thô sơ da
thịt
Lên đường
Không bao giờ nhỏ
bé được
Nghe con.”
Những từ ngữ mang ngữ điệu cảm thán “Con ơi …nghe con” làm cho lời cha nói
với con ở cuối bài thơ càng trở nên tha thiết hơn, lời cha nói cũng là tấm lòng
của cha dành cho con. Nói với con thể hiện một cái nhìn đầy
yêu thương mà điềm tĩnh, chín chắn trước cuộc sống. Trong những thời khắc ngặt
nghèo nhất, khó nhọc nhất, người cha vẫn kiên định một phương châm sống hết sức
đáng trân trọng, bảo tồn những nét đẹp của văn hóa dân tộc, dù đi đến đâu vẫn
một tâm niệm: “Không bao giờ nhỏ bé được/ Nghe con”
3. Bài thơ “Nói
với con” viết theo thể thơ tự do phù hợp với mạch cảm xúc tự nhiên linh
hoạt của bài thơ. Ấn tượng trước hết là nhịp điệu và cấu trúc bởi nó là sức mạnh là năng lượng cơ bản của bài thơ.
Tính đăng đối, hài hòa mà vẫn hết sức linh hoạt, nhịp điệu bài thơ lúc thì bay
bổng, nhẹ nhàng, lúc thì mạnh mẽ thể hiện những cung bậc tình cảm khác nhau
trong lời cha tâm tình với con.
Bài thơ cũng giống như rất nhiều sáng tác của Y
Phương ở đặc điểm giàu tính nhạc, mang đậm âm hưởng của núi rừng, là bản nhạc
cất lên từ tình yêu quê hương, yêu cuộc sống.
Ngôn ngữ thơ giản dị, hình ảnh thơ mộc mạc, cô đọng,
thiên về gợi mà vẫn giàu chất trữ tình.
Đặc biệt lời thơ rất gần với lời ăn tiếng nói chân thật, mộc mạc, cụ thể của
người miền núi vừa mang tính khái quát cao mà vẫn đậm đà chất thơ. Điều đáng
nói là ông dung hòa được chất hiện đại và truyền thống tạo nên vẻ đẹp riêng cho
bài thơ.
Bài thơ “Nói
với con” đi từ tình cảm gia đình mà mở rộng ra là tình yêu quê hương, nhà
thơ đã nâng lên thành lẽ sống của mỗi con người. Bài thơ không chỉ giúp ta hiểu
thêm về tâm hồn con người miền núi mà còn truyền cho ta tình yêu gia đình, quê
hương, dân tộc.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét