118. TẬP THƠ "CÕI LẶNG"

TẬP THƠ "CÕI LẶNG" (*) CỦA NGUYỄN KHOA ĐIỀM 
YẾU DƯỚI MỨC TRUNG BÌNH

  Đỗ Hoàng

  

Tập Cõi Lặng của Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm do Nhà xuất bản Văn Học ấn hành năm 2007.

Tập có 56 bài, 9 bài thơ viết theo hình thức truyền thống (có bài lỗi vận – Tắm bến Hà Khê, Đọc thơ tứ tuyệt của Đỗ Mục, Người nằm bên Hồ Tây...), 44 bài viết theo “tân hình thức”, không vần không điệu, tức là Vô lối, 3 bài theo thể hiện đại – thơ tự do.

Tập Cõi Lặng ra được nhiều người tìm đọc. Người ta tò mò là chính. Họ xem ông nhà thơ làm quan to tột đỉnh khi hồi hưu có như những ông quan xưa hồi hưu, có khác gì  thường dân đang quằn quại khổ đau dưới một sự toàn trị không. Hoá ra ông “quan to” hồi hưu lại hậm hực, ấm ức, tiếc rẻ, khẩu khí có khi còn quá đáng hơn cả dân thường, bài Vô lối sau:

“Bây giờ là lúc có thể chia tay với điện thoại để bàn, cạc vi- dít, nắm đấm mi – crô.

Tự do lên mạng với đời sống, ăn ngủ với bụi đường...

...Anh là một với cánh đồng, cánh hẩu với quán cóc, ăn chịu với cỏ...”

(Bây giờ là lúc).

  Ông quan to, nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm không giấu sự nuối tiếc, bực bội, cả căm tức khi mình bị buộc về hưu giữa chừng, đang lúc kiếm ra nhiều bỗng lộc. Tiếc không thay đổi được thời gian, thời gian đã đóng đinh lên thân thể; hối không làm được như gã quan Tàu trước đây đổi 83 tuổi ra 38 tuổi để tại vị nhiều thập kỷ nữa, để hốt vàng, hốt bạc. Bao nhiêu cái tiếc, bao nhiêu cái tức, cái căm.

 (Nghĩ về mất chức mà đau

Từ nay thôi hết xe tàu vi vo

 (Vè cụ Thượng mất chức – Dân gian)

  Làm quan đời nay nó hái ra toàn ngọc tạ vàng tấn, chứ không phải chỉ ba đấu gạo như tri huyện, nhà thơ Đào Tiềm xưa, và 40 đô la/tháng như Phó tổng thống, nhà thơ Rumani - Đimitrôva... nên các quan khát chức, khát quyền điên dại, oán trách đồng liêu hảm hại, oán trách tạo hoá phôi pha tuổi tác.  Sự hồi hưu ở quê là một sự đi đày, chứ không phải là từ quan về vui thú điền viên như quan xưa:

“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người đến chốn lao xao”

(Nguyễn Bỉnh Khiêm)

Mà:

“Tóc trắng như thời gian thích chữ lên trán

Đày anh về quê

Không thể chạy trốn số phận”

(Nhặt ghi)

   Và như vậy hoá ra những bài thơ viết về quê hương, cố quận như: Làng Phao Võng, Cánh đồng buổi chiều, Thành phố sớm xuân, Viết cuối năm, Về quê đón tết... đều giả hết!

  

Nguyễn Khoa Điềm không giấu mình nỗi đam mê quyền lực, đam mê làm quan đến nỗi Huế và Hà Nội thời giao thông hiện đại, xe con đời mới to chỉ đỉ 7 tiếng đồng hồ là đến nhà mà để lỡ cả mùa thu, lỡ cả mùa đông. Lỡ cả mùa thu, lỡ cả mùa đông không phải lo dân chống bão lụt, chống hạn hán, lo cầm quân đánh giặc ngoài biên thuỳ, mà lỡ cả mùa thu, lỡ cả mùa đông là cấm mạng, chặn tường lửa, cấm tư tưởng dân chủ, cấm những người” nhìn ra bốn phương rực rỡ văn minh, tức tối nước nhà cam đường hủ bại” lỡ vì:

“Đã lâu anh chưa về Huế

Hẹn vào thu rồi lỡ cả mùa đông

Anh mải mê trên đường hoạn lộ

Ngảnh về quê hư ảo một vầng trăng”

(Viết cuối năm)

 Vì đam mê làm quan, đam mê quyền lực nên ông quan Nguyễn Khoa Điềm không giấu một thủ đoạn chính trị nào để đạt quyền chức:

“Nhiều khi đá đá dạy ta mềm mỏng”

(Hy vọng)

  Đến đây chúng ta nhớ tích cũ tay quan Lưu Sử Đức cũng bên Tàu. (Làm quan thì phải học Tàu).

  Ông bố muốn con làm quan to nên ra tình huống như nền giáo dục tiên tiến các nước hay ra tình huống cho sinh viên thực hành.

   Ông bố nói:

 - Nếu quan trên mắng mỏ nhổ nước bọt vào mặt con thì con phải làm sao?

Lưu Sử Đức thành thực trả lời:

 - Con im lặng và sẽ lấy khăn lau đi!

 Ông bố giật nảy mình như đỉa phải vôi:

- Không được! Không được! Hỏng hết bánh kẹo! Hỏng hết bánh kẹo! Cứ để vậy, cứ để vậy, cho nó tự khô!

   Nếu Lưu Sử Đức sồng lại thì phải đến học ông quan “mềm mỏng” Việt Nam Nguyễn Khoa Điềm thêm mấy chiêu nữa!

   Vì đam mê quyền lực, vì súng đẻ ra chính quyền (Mao Trạch Đông) nên tình thương con người trong thơ Nguyễn Khoa Điềm nhạt nhẽo, sống sượng, sáo rỗng, vô tình, không thật một chút nào. Những câu đại ngôn sau vừa kém thi pháp, vừa kém nhân đạo:

“Người ơi, tôi yêu người tha thiết

Tôi sống với người, chết vì người”

(Cõi lặng)

  Nhiều nhà thơ ở Huế bình và chê Cõi Lặng là tình cảm vờ vịt. Thật không sai chút nào!

  Nhiều bài thơ của Nguyễn Khoa Điềm viết theo kiểu Vô lối dưới vè như: Anh đợi, Ngồi với cây long não nhà bạn, Hoa quỳ vàng...

 “Vứt hết sách vở

Hai tay bụi trần

Núi cao anh trèo

Sông sâu anh lội...

(Anh đợi)

   Cõi lặng có nhiều bài thua cả những bài ở các tập thơ trước như bài Tháng tư:

“ Tháng tư lá xà cừ xào xạc mặt đường

Dãy tường cổ nảy những chùm lá mới

Hà Nội thì thầm nghìn tuổi

Mừng Đảng qua một mùa đại hội”

(Tháng tư)

“Tháng tư dông chuyển bồn chồn

Hạt mưa vây ấm, nỗi buồn cách xa

Phía em, phía của quê nhà

Trắng là tóc mẹ, xanh là áo em!”

(Đất ngoại ô)

 Trong Cõi Lặng Nguyễn Khoa Điềm lạm dụng từ Hán Việt chưa Việt hoá như: Vô ngôn, Hoạn lộ, Hư tự...

“Bao giờ, nơi nào anh đọc được mình

Qua nỗi đau nhân loại

Vô ngôn

Hư tự”

(Những quyển sách)

 Khách quan mà nói thì những bài thơ mà Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm viết theo thể thơ truyền thống khá hơn một chút, có thơ hơn một chút không phải như các bài ôp lối hủ nút, lởm khởm như: Mưa thu, Bạn thơ, Người nằm bên Hồ Tây, Lên núi thăm chùa...”

“Ta ngồi như cội trúc

Gội mưa thu bốn bề

Nghĩ mình không lỗi hẹn

Với người đang xa quê

Chỉ mong em trở lại

Kịp hái chùm tóc tiên

Cắm lên bình lam ngọc

Mừng một ngày lãng quên”

(Mưa thu)

   Cõi lặng là một tập sách yếu kém dưới mức trung bình.

Hà Nội ngày 1-2 – 2012

 Đỗ Hoàng

(*) Nhà xuát bản Văn học năm 2007

Dịch VÔ  LỐI CỦA NGUYỄN KHOA ĐIỀM

CÕI LẶNG (*)

Cõi lặng. Anh soi thấy mặt mình

Với nỗi buồn trong sạch

Cõi lặng. Không tiếng động nào khác

Người ơi, tôi yêu người tha thiết

Tôi sống vì người, chết vì người

Cõi lặng. Tôi vượt qua ghềnh thác

Đến những miền trong xanh...

 Ngày 17.1.2003

--

(*) In trong tập Cõi Lặng – NXB Văn học năm 2007

Viết liền văn xuôi:

CÕI LẶNG

Cõi lặng. Anh soi thật mình với nỗi buồn trong sạch. Cõi lặng, không một tiếng động nào khác - Tiếng đập trái tim anh. Người ơi, tôi yêu người tha thiết. Tôi sống với người, chết vì người. Cõi lặng, tôi vượt qua ghềnh thác đến những miền trong xanh.

Nhận xét:

  Đây là điển hình cho loại Vô lối đang thịnh hành. Nó tù mù, tờ mờ, chuột không ra chuột dơi không ra dơi. Nếu gọi là thơ thì là một sự xúc phạm rất lớn với thi ca!

 Khi chuyển những bài Vô lối qua cách viết kiểu văn xuôi mới biết các bài Vô lối ấy thì thấy nó kệch cỡm, bệnh hoạn biết nhường nào. Đúng là một quái thai của văn chương.

  Đấy là mới nhìn hình thức biểu hiện, chứ soi vào ý tứ, câu chữ và tu từ (hay là thi pháp) thì không biết gọi chúng là gì!

 Riêng hai câu đại ngôn “Người ơi, tôi yêu người tha thiết/ Tôi sống vì người, chết vì người” thì giống như con sói hú lên: “Cừu ơi, ta yêu Cừu tha thiết/ Ta sống vì Cừu, ta chết vì Cừu!”

Dịcn sang thơ Việt:

                   CÕI LẶNG

Cõi lặng, anh soi thật mình

Nỗi buồn trong sạch, trắng trinh giữa trời.

Cõi lặng, không tiếng nào rơi,

Tiếng tim anh đập muôn đời nào yên!

Yêu người tha thiết, thiêng liêng,

Nguyện cùng sống chết, đảo điên vì người!

Cõi lặng, ghềnh thác vượt rồi,

Đến miền trong sạch, tuyệt vời xanh trong!

Đỗ Hoàng dịch

Hà Nội ngày  29 -1 – 2012

Nguyễn Khoa Điềm

Nguyên bản

ANH ĐỢI (*)

Đến sớm một ngày

Vượt trước thôi đường

Cao hơn thói thường

Anh đợi

Đánh đổ một đời

Cuối đất cùng trời

Anh đợi

Anh tìm em

Từ cõi hư vô

Đến phiên chợ trời

Âm dương xanh thẳm

Thương nhớ bồi hồi

Anh đợi

Vứt hết sách vở

Hai tay bụi trần

Núi cao anh trèo

Sông sâu anh lội

Anh đi tìm em

Mây chiều bạc tóc

Thương nhớ lao lung

Một thời trận mạc

Một thời cấy trồng

Anh là hạt thóc

Em là cánh đồng

Gieo bao thương nhớ

Vẫn còn mênh mông

Còn chăng điều tốt

Trong cuộc đời này?

Còn bao nông mặn

Em dành hai ta?

Ngàn năm, trăm năm

Anh mong, anh đợi

Một ngày xuôi tay

Đường xa để lại

Anh còn ngoái lại

Những lời hôm qua:

          Anh đợi!

Ngày 27 – 9 -2006

Nhà thơ Vũ Quần Phương có bài Đợi

“Anh đứng một giờ

Đất lạ thành quen”

Một sự phát giác từ hiện thực, rất hay, ai cũng biết  nhưng không ai nói được. Bài Anh đợi  của Nguyễn Khoa Điềm vô duyên hết chỗ nói. Nó vừa quê, vừa cổ lỗ sỉ, không có phát hiện gì mới, lại dưới cả vè thì đọc giả làm sao chấp nhập được?

Đỗ Hoàng Tạm dịch qua vè truyền thống người Việt:

VÈ ANH ĐỢI

Vè vẻ, vè ve

Nghe vè anh đợi.

Đến sớm một ngày

Không thì trời tối.

Vượt trước thôi đường

Cao hơn thói thường

Anh chờ, anh đợi

Anh tìm, tìm em

Từ cõi hư vô

Đến phiên chợ trời

Âm dương sáng tối

Thương nhớ bồi hồi

Anh chờ, anh đợi.

Vở sách trôi nổi

Hai tay bụi trần

Núi cao anh lần

Sông sâu anh lội

Anh đi tìm em

Mây chiều tóc rối

Thương nhớ lao lung

Chiến trường lạc lối

Một thời cấy trồng

Anh hạt thóc thối

Em là cánh đồng

Gieo bao thương nhớ

Vẫn còn mênh mông!

Còn chăng điều tốt,

Trong cuốc đời này?

Còn bao nồng mặn

Dành ta, ai hay?

Ngàn năm, ngàn năm

Anh mong, anh đợi

Một ngày xuôi tay.

Đường xa để lại

Anh ngoái lần này,

Những lời hôm qua!

Vẫn còn chói lọi!

Hà Nội ngày 29 – 1 - 2012

Ngyễn Khoa Điềm

Nguyên bản:

NGỒI VỚI CÂY LONG NÃO NHÀ BẠN

Ngồi với tôi mỏi mê

Anh quay vào bếp

Xong nồi lục đục

Mỗi âm thanh dễ nhận ra

Củi – diêm - nước mắm

Và những gì gian khó

Không âm thanh

Tôi một mình

Một nình với cây long não

Cây long não già mà lá trẻ

Như ta giữa cuộc đời này

Cây long não lặng im

Cây long não trịu trần

Năm tháng bên nhau

Nhận lấy phấn bụi bặm

Trả ta hương lành

Và một chút gì sâu xa

Không rõ nữa nữa

Bây giờ cây tiếp chuyện tôi

Gác một chân lên hè phố

Chúng tôi nói về anh

Những trang chứa biết đến của một người cầm bút...

Bên cầu Phủ Cam, tháng 5 năm 1982

Đỗ Hoàng dịch:

VỚI BẠN

Ngồi với tôi mải mê

Anh lại quay vào bếp

Tiếng song nồi, nhôm thép

Âm thanh dễ nhận ra

Nước mắm, muối, diêm, cà...

Vì những gì gian khó

Chắng có một âm thanh!

Còn tôi chỉ một mình

Một mình với long não

Long não già lá trẻ

Như ta cuộc đời này.

Cây long não lặng im

Một thân hình trần trụi

Năm tháng ta bên nhau

Nhận lấy phần bậm bụi

Trả cho ta hương lành

Chút sâu xa vời vợi

Mà không còn rõ nữa.

Bây giờ cây tiếp tôi

Gác chân lên hè phố

Chúng tôi nói về anh

Trang sách còn viết dở!...

Hà Nội ngày 29- 1 – 2012

Nhà thơ  Đỗ Hoàng

Nguyễn Khoa Điềm

Nguyên bản:

HOA QUỲ VÀNG

Thông đã mọc nghìn năm

Thành phố trăm năm

Anh đến một ngaỲ

Đà Lạt trẻ

Mà anh thì quá tuổi

Hoa quỳ vàng

Lặng im bên cửa

Hoa quỳ vàng

Ái ngại

Nở chờ anh

Đã sang thu?

Là hạ?

Vẫn là đông?

Không cao thấp

Sao chập chùng

Ẩn hiện

Hoa quỳ vàng

Nghiêng nghiêng

Cánh mỏng

Hồn cao nguyên

Nương náu đến bao dung

Em thanh xuân

Anh quá đỗi

Ngại ngùng với sương gió

Đượm buồm từng tấc cỏ

Đà Lạt

Anh có gì

Để nhớ

Sao âm thầm lưu luyến

Tôi muôn xưa

Hoa quỳ vàng

Em chợt đến

Sau mưa

Để chợt héo

Trước ngày đông

Tháng giá

Anh chợt đến

Và  chợt về

Xa lạ

Chợt trăm năm

Một khoảnh khắc

Giao mùa

Hoa quỳ vàng

Hoa quỳ nở

Như mưa.

Ngày  22 .1. 1993

Nhận xét:

Một ông trên 70 tuổi mang danh nhà thơ, giữ trọng trách quốc gia mà viết như thế này thì hoạ là điên loạn.

Dịch dễ hiểu:

HOA QUỲ VÀNG

Thông đã nghìn năm

Phố thị trăm năm

Anh đến một ngày

Ơi! Đà Lạt trẻ.

Anh thì quá thể

Mà hoa quỳ vàng

Lặng im bên cửa

Là hoa quỳ vàng

Chút gì ái ngại

Nở chờ anh sang!

Là đã tới thu?

Hay là đang hạ?

Hay vẫn là đông

Mịt mùng sương giá.

Không cao, không thấp

Mà sao vẫn chập chùng!

Mờ mờ ẩn hiện

Ơi, hoa quỳ vàng

Nghiêng nghiêng cánh mỏng

Hớp hồm cao nguyên

Chút gì nương náu

Bao dung nhân duyên!

Em mãi thanh xuân

Anh thì quá đỗi

Ngại ngùng sương núi

Tấc có đượm buồm

Đà Lạt tơ vương.

Anh có gì nhớ

Mà sao âm thầm

Mà sao lưu luyến

Tới buồn muôn xưa!

Hà Nội ngày 29 – 1- 2012

Nguồn : Đỗ Hoàng's Blog