 |
| Tranh Nguyễn Quang Thiều |
Mùi là một thứ tín hiệu mà tự nhiên đã
ban cho con người, muôn vật. Mỗi loài có một thứ mùi riêng biệt để phân biệt, cá biệt hóa mỗi
cá thể. Tín hiệu đó không chỉ là dạng vật chất đi vào khứu giác mà
còn là sản phẩm văn hóa, tinh thần lan tỏa khắp tâm trí; không chỉ quanh quẩn
trong hiện tại mà còn ấp ủ cả quá khứ với bao nhiêu kỷ niệm, tình yêu, hạnh
phúc, khổ đau, mời gọi, nhung nhớ khôn nguôi.
Từ ngàn xưa, mùi đã gắn bó với nhân loại. Người ta đã biết đến
giá trị của mùi và không ngừng tìm cách để nắm giữ lấy dấu vết mùi từ cây cỏ,
hoa lá, con vật để tạo mùi cho mình cũng như theo dấu của mùi mà sinh tồn tiến
hóa. Đến hôm nay, mùi vẫn là điều bí ẩn của tạo vật, kích thích bao trí tò mò,
khát khao khám phá.
Mỗi vật đều có mùi riêng: bãi đồng có mùi của cây cỏ, đại
dương có mùi của biển khơi, thú có mùi thú, người có mùi người … và tuỳ
lúc tuỳ nơi mà mùi có thể thay đổi.
Các sinh vật hoang dã như con cầy hương thì được trời cho một
túi xạ để quyến rủ bạn tình. Rau thơm mỗi loại đều có mùi riêng mà trong bài "Vè
rau" có đoạn: " … Bình bát nấu canh / Ăn hơi tanh
tanh / Là rau dấp cá ....". Nói
đến các loài hoa là nói đến thế giới phong phú của mùi, là nguồn cảm hứng trữ
tình cho bao tao nhân mặc khách : hoa lan, hoa sữa thơm ngất ngây khiến
thi sĩ Phan Vũ phải thốt lên : "Em ơi ! Hà Nội - phố ! Ta còn em
mùi hoàng lan / Ta còn em mùi hoa sữa..." ; hoa
sứ giản dị mà gói gắm được cái mùi vị tình yêu trong bài thơ Hoa sứ nhà nàng của Hoàng Phương : “Đêm
đêm ngửi mùi hương / mùi hoa sứ nhà nàng / Hương nồng hoa tình ái / đậm đà
đây đó gọi tên / Nhà nàng cách gần bên / giàn hoa sứ quanh tường /
Nhìn sang trộm nhớ thương thầm / mơ ngày mai lứa đôi...” ;
hoa bưởi thì gói gởi “Hương thầm” ngan
ngát hương đưa như trong bài thơ cùng tên của Phan Thị Thanh Nhàn: “Hoa bưởi thơm cho lòng bối rối/ Cô gái như
chùm hoa lặng lẽ/ Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu…”
Bên cạnh những loài rực sắc ngát hương, thế giới sự vật tồn tại cả những
loài tỏa mùi hôi hám. Chuột chù, cú vọ là những con vật có mùi khó chịu được
khái quát bởi thành ngữ “Hôi như cú”, “Hôi như chuột chù”. Tuy nhiên, mùi hôi thối khó chịu đối với loài
này lại là mùi quyến rũ với loài khác: "Thớt có tanh tao ruồi đỗ đến /
Gan không mật mỡ kiến bò chi."
***
Con người cũng vậy – người có mùi người.
"Mùi người" là một khái niệm chung chung, so với các loài khác
thì dường như không đặc trưng mà trái lại rất phong phú, tinh tế và có tính cá
thể hóa cao.
Mùi người toát
lên từ thịt da ngan ngát, xuân thì. Là thứ mùi nhẹ nhàng tinh tế trên cổ, sau
gáy, bờ vai, ẩn giấu dưới lông, tóc, trong lòng tay, vòng ngực, hiện hữu trên bờ
môi, lưu giữ trong áo quần… có sức cuốn hút kì lạ, đánh thức những mỹ cảm và nhục cảm của con người.
Sách “Vĩnh Lạc Bách Vấn” (Một trăm câu hỏi của Vĩnh Lạc)
có chép câu chuyện : một lần nọ vua Vĩnh Lạc nhà Minh mời Viên Liễu Trang đến
để đàm thoại về tướng học có hỏi :
- Tuyển cung phi cho mặc áo dày, rồi bảo họ chạy cho vã mồ hôi ra để làm gì
?
Viên Liễu Trang trả lời :
- Làm vậy là cốt để xem thân thể họ có thơm tho không, phàm nữ nhân mà thân
thể tỏa hương là tướng đại cát, nếu thân thể toát mùi hôi hám là tướng hạ tiện,
không tuyển vào cung.
Con người đã biết đến mùi không chỉ là sản phẩm từ khứu giác mà còn là yếu
tố của nhân tướng học, xã hội học bởi mùi
thể hiện đẳng cấp, giai cấp, giới tính, tuổi tác, nghề nghiệp, tính cách, sở
thích, triển vọng… của cá nhân.
Vậy nên mùi người
phức tạp như loài người !
Nghe nói đến văn hóa
ăn, văn hóa mặc, văn hóa đọc, văn hóa nghe nhìn… nhưng chưa thấy ai nói
đến "văn hóa mùi" dù mùi là thứ không thể thiếu được
trong mọi hoạt động văn hóa đời sống. Mùi từ khái niệm vật chất gắn với
khứu giác thuần túy đã thành những giá trị phi vật thể, một lẽ sống! Đối với
nghệ sĩ, mùi cũng là thế giới của cái đẹp trừu tượng xao lòng: “Đêm thơm như một dòng sữa/ Lũ chúng em
êm đềm rủ nhau ra trước nhà” (Dạ lai hương - Phạm Duy).
Nói đến mùi là nói
đến một cái gì đó thơm tho, nhưng với người bình dân thì cái mùi lại là hơi hám
gần gũi quen thuộc của người thân không thể lẫn vào đâu được. Dân gian cô đọng
chỉ trong một câu : "Gái bén hơi chồng"
mà nói lên tất cả. Cái mùi đặc trưng của
một cá thể khi đã quen thuộc với một cá thể khác thì sẽ hình thành một sự quyến
luyến nhớ nhung: “Chim quyên ăn trái nhãn lồng/ Lia thia quen
chậu vợ chồng quen hơi”.
Câu ca dao mộc mạc
này đã diễn tả thực chất hấp dẫn của cái mùi người tạo nên sức quyến rũ người
trong đời sống tình dục. Và bởi vì quen hơi nên thái độ của người phụ nữ thật
dứt khoát khi có ai đó lấy “mùi” ra để rủ rê mời gọi: “Chồng em áo rách em
thương/ Chồng người áo gấm xông hương mặc người”.
Mùi như thế nào, cảm
giác ra sao thì chỉ có mỗi cặp nhân tình mới cảm nhận được, sự yêu thích hơi
hám của nhau là biểu hiện của sự hòa hợp và tình yêu và đó là bản chất của xúc
cảm tình dục nam nữ.
Trong cảm xúc thì mùi
là yếu tố chính để kích thích tâm hồn con người, là sợi dây gắn kết ái ân. Nhà
thơ Bùi Chí Vinh có bài thơ "Chiếc ghế mây" diễn tả
sức lôi cuốn của mùi người yêu vấn vương nơi chiếc ghế mây em ngồi : “khi
em rời ghế mây / chỉ mùi hương ở lại / tre biến thành thần thoại /
trúc biến thành hoang đường / anh biến thành tai ương / thấp thỏm bên
chiếc ghế / cái mùi hương ác thế / không theo em bay đi /
…” (Bùi Chí Vinh)
Sử Tàu có chuyện Hàm
Hương (còn gọi là Hương Phi) một nàng công chúa xứ Hồi Cương xinh đẹp, giỏi ca
múa, đặc biệt người nàng luôn tỏa ra hương thơm ngát. Hàm Hương yêu Mông Đan,
một dũng sĩ Hồi tộc nhưng không được nhà vua chấp nhận. Họ đã bảy lần chạy trốn
để có thể được bên nhau mãi mãi nhưng chính mùi hương kỳ lạ tỏa ra từ người Hàm
Hương đã khiến họ dễ dàng bị phát hiện vì quan binh chỉ cần đánh mùi là tìm tới
đúng chỗ ẩn nấp của nàng ... Về sau nàng bị vua Hồi ép gả cho vua Càn Long nhà
Thanh để giữ mối giao hòa giữa hai xứ… Người thơm tho ngát hương như thế quả là
hiếm , là đặc ân của ông Trời nhưng có biết đâu cũng vì cái đặc ân đó mà nàng
Hàm Hương "chạy đâu cho thoát".
Giai thoại kể Hoàng đế nước Pháp Napoleon Bonapac khi chinh
chiến trở về đã truyền lệnh đến người tình: "Hãy bảo nàng không được tắm rửa,
giữ nguyên mùi như vậy, lên ngay giường... đợi ta...!" - mùi của người
tình quả là có sức thôi thúc gấp gáp.
Đọc câu thơ vua Tự
Đức khóc nàng Bằng Phi mới thấy hết sức hấp dẫn kỳ lạ đến say mê lưu luyến cái
mùi của người mình yêu: "Đập cổ kính ra tìm lấy bóng/ Xếp tàn y lại giữ
lấy hơi".
Còn nhà thơ Nguyễn Du
đã rất tinh tế khi hiểu được mùi gây thương nhớ qua đoạn thơ trong Truyện Kiều
từ câu 255 - 258: "Mành Tương phất phất gió đàn / Hương gây mùi nhớ,
trà khan giọng tình/ Vì chăng duyên nợ ba sinh/ Thì chi đem thói khuynh thành
trêu ngươi"…
Mùi là bản chất của
muôn loài, của cây cỏ, và của thiên nhiên.
Dù khoa học hiện đại
đã tạo ra nhiều loại mùi khác nhau để tăng sức hấp dẫn cho đời sống, tình dục,
ẩm thực, thời trang… tuy nhiên con người vẫn ưa chuộng mùi của tự nhiên, đó
luôn là hơi mùi tuyệt vời nhất.
Đẹp cũng bởi mùi, xấu
cũng bởi mùi, vinh cũng có mùi mà nhục cũng có mùi. Từ cái mùi vật chất chúng
ta có thể liên hệ đến cái mùi xã hội: chó có mùi của lòng trung thành, chuột
có mùi đục khoét, cánh chim bay mùi tự do, tiếng vỗ tay vang mùi hân
hoan, tiếng khóc mang mùi đau khổ… Vậy
nên con người cũng cần biết giữ mình giữa "thế giới bốc mùi" để đời
sống, tâm hồn, nhân cách bớt hôi tanh: "Trong đầm gì đẹp bằng sen/ Lá
xanh bông trắng lại chen nhị vàng/ Nhị vàng bông trắng lá xanh/ Gần bùn mà
chẳng hôi tanh mùi bùn." (Ca
dao)
Mùi là năng lượng bởi nó tạo ra muôn điều phấn khích.
Mùi là ngôn ngữ cơ thể bởi nó nói lên cá tính và nhu cầu thể
hiện của mỗi người.
Mùi là dấu ấn cá nhân bởi thẩm mỹ về mùi không ai giống nhau
cả.
Mùi là dạng thức văn hóa bởi nó tồn tại, tiếp biến gắn với đặc
trưng cộng đồng.
Mùi là khởi thủy giao tiếp bởi bắt đầu từ mùi mà con người
kích hoạt các giác quan khác trong lần ân ái.
Và nếu nói mùi
là cái đẹp cũng không sai bởi là cái đẹp nên ai cũng chăm chút mùi cho mình và
sẵn sàng cho sự đón nhận mùi ở người khác theo những chuẩn thẩm mỹ khác nhau.
Mùi đi vào ngôn
ngữ với các từ ngữ chỉ hoạt động: đánh mùi, bốc mùi… chỉ đặc điểm tính chất:
thơm tho, thum thủm, ngan ngát, nồng nặc, tanh tao, thối tha…
Vẻ đẹp của mùi
tuy chỉ thoảng trong gió, lướt đi cùng hơi thở nhưng là một phép màu mà con người
nhận ra sự thật ở mình và ở người. Quả đúng lắm ru.
Thời gian rồi sẽ cuốn đi tất cả những
hồi ức, làm phai nhạt hình hài nhưng cái mùi thì luôn đưa người ta trở về với
ký ức và có thể sẽ gợi nhớ tình yêu, hạnh phúc, nỗi đau… “những mùi ẩn mình dưới sắc màu đằm thắm/
mang theo phúc âm và hơi thở bình nguyên/ anh vỡ òa trong tận cùng mãn
nguyện/ nghe sự sống rùng mình trinh nguyên/ em có còn cho anh những mùi xưa cũ/
như cỏ cây và gió thưở trời tròn đất vuông/ anh vẫn sống mốc meo mùa cuối/ vẫn
tự cháy mình theo những mùi suông” (Trích bài thơ:“Ám
tượng mùi” – Mộc Nhân).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét