Nguyễn Sóng Hiền
LTS: “Chí Phèo” được xem
là một tác phẩm văn học hiện thực xuất sắc trước Cách mạng tháng 8/1945 và nằm
trong chương trình Ngữ văn lớp 11 từ lâu. Tuy nhiên, tác giả bài viết cho rằng
nên loại bỏ tác phẩm này để tránh tác động xấu đến mặt nhận thức của học sinh.
Ở khía cạnh văn học, tác
phẩm "Chí Phèo" của nhà văn Nam Cao có thể được đáng giá là
thành công về phong cách viết. Tuy nhiên, đứng trên góc độ giáo dục, theo quan
điểm cá nhân, tôi cho rằng cần cân nhắc kỹ lại. Liệu có nên vẫn tiếp tục giữ
trong chương trình phổ thông hay không, khi mà bản thân tác phẩm "Chí
Phèo" không có ý nghĩa nhiều về mặt giáo dục, mà ngược lại, có thể có những
tác động xấu về mặt nhận thức của học sinh?
Để minh chứng cho những
nhận định trên, tôi xin phân tích một cách khách quan và logic về tác phẩm này.
1. Chí Phèo đại diện cho ai?
Nhiều nhà phê bình văn học
đã cho rằng Chí Phèo đại diện cho tầng lớp nông dân bị lưu manh hóa. Nhưng theo
tôi, đây là một nhận xét phiến diện và mang tính áp đặt.
Nếu xem xét kỹ toàn bộ
tác phẩm, chúng ta đều có thể nhận thấy rằng Chí Phèo chỉ là bi kịch của một cá
nhân. Xuất thân không cha, không mẹ, không nhà cửa, không người thân, không được
giáo dục, Chí được nhặt về nuôi và đi ở hết nhà này đến nhà khác.
Nếu là đại diện cho tầng
lớp nông dân thì thật mang tiếng cho nông dân mình quá. Bản thân một đứa trẻ bị
bỏ rơi đã mang cho mình số phận thiệt thòi, huống chi lại được sinh ra trong một
xã hội lạc hậu và đầy rẫy bất công ấy.
Vậy, Chí đơn giản chỉ là
một đứa trẻ không được giáo dục, và không thể là đại diện hay điển hình cho một
tầng lớp nào trong xã hội ấy.
2. Chí là người tốt hay xấu?
Khi còn là đứa trẻ, Chí vẫn là một
đứa trẻ tốt. Chí không có ruộng nên năm 20 tuổi phải đi làm canh điền cho Bá Kiến.
Rõ ràng, trong xã hội ấy
người ta vẫn nhận nuôi Chí, cho ăn, cho công việc. Có thể thấy, Chí vẫn được xã
hội đó đón nhận và thừa nhận như một thành viên. Chí đã được ưu ái.
Tuy nhiên, sau khi làm
thuê cho Bá Kiến, Chí bị ghen và bị đẩy đi tù 7, 8 năm. Nhiều học giả cho rằng
điều này phản ánh sự áp bức, bóc lột của giai cấp phong kiến và địa chủ với tầng
lớp bần nông như Chí. Nhưng xin thưa, nếu không sống ở xã hội đó mà xã hội có
văn minh hơn đi nữa, những đứa trẻ bị bỏ rơi như Chí cũng khó để đón nhận được
sự đối đãi công bằng từ xã hội. Thậm chí còn bị ngược đãi và lạm dụng, vì thân
cô thế cô không ai bảo vệ.
Sau khi ra tù, Chí biến
thành con người khác, một người xấu, hay một con quỷ. Chí uống rượu say, rạch mặt
ăn vạ, đòi nợ thuê, phá phách, xin đểu, đốt quán...
Một đứa trẻ không cha,
không mẹ, không được giáo dục bị đẩy đi ở tù liệu ra tù nó có thể trở thành người
tốt không? Và chính lúc say Chí cũng chửi cái đứa nào đã đẻ ra mà không nuôi
Chí chứ đâu chửi cái xã hội đang sống.
Đơn giản, Chí không phải
là một sản phẩm của xã hội đó. Chí chỉ như những đứa trẻ cùng hoàn cảnh ở bất kỳ
xã hội nào khác. Vì vậy, không thể quy chụp rằng Chí bị xã hội phong kiến lưu
manh hóa, hay bị cường hào ác bá làm hại.
Lạ lùng thay, nhiều nhà
phê bình và học giả còn hình tượng hóa cái cảnh Chí uống rượu say rồi cưỡng bức
Thị Nở, và xem đó như sự thức tỉnh tính thiện trong con người Chí.
Trong bất kỳ xã hội nào,
hành động cưỡng bức đó đều đáng lên án. Chí đã phạm pháp. Dù về mặt nhận thức,
hắn không ý thức hành vi của mình, nhưng về khía cạnh giáo dục đó là hành động
cần phê phán. Mà cưỡng bức với một người thiểu năng như Thị Nở thì càng phải lên
án và phê phán thích đáng hơn. Chúng ta không thể và không nên bảo vệ những
hành vi trái pháp luật. Điều đó chẳng khác gì cổ súy cho lớp trẻ để bắt chước
làm theo.
Nhiều nhà phê bình còn
cường điệu hóa cho cặp đôi Chí và Nở, xem như là một biểu tượng xứng đôi vừa lứa.
Đó dường như không phải là chủ ý của nhà văn. Chí là một tên tội phạm, một kẻ
lưu manh, còn Thị Nở là cô gái đáng thương, một người thiểu năng về nhận thức, ở
mãi với Chí bảy ngày mới nhớ ra rằng phải về hỏi dì.
Như vậy, Nở là người bị
hại, bị Chí lợi dụng lúc ngủ say để cưỡng bức. Vậy thì tại sao chúng ta có thể
ghép đôi cho một kẻ lưu manh với cô gái vô tội? Chưa kể sau này, Nở lại mang bầu
và lại ôm thêm nỗi khổ vào thân. Dù đánh giá ở khía cạnh nào đi nữa, Chí vẫn là
kẻ xấu.
3. Chí đáng thương hay đáng lên án?
Số phận của Chí là một số
phận đáng thương, vì khi sinh ra đã phải chịu thiệt thòi và bất công. Nhưng
chúng ta cũng kịch liệt phê phán và phản đối những hành vi lưu manh, thú tính của
hắn.
Và ngay cả việc giết Bá
Kiến sau khi uống rượu say cũng là một hành động không thể dung thứ, cho dù nhiều
học giả và nhà phê bình hình tượng hóa nó là sự phản kháng của tầng lớp bần
nông đối với giai cấp cường hào, ác bá.
Nhưng xin thưa, đó là sự
quy chụp và áp đặt khiên cưỡng. Chí đã giết người trong lúc say, đó là hành vi
không phải của một con người. Cho dù ở bất kỳ xã hội nào, những hành động đó đều
đáng bị lên án và cách ly ra khỏi đời sống xã hội”.
-------------
* Nguyễn Sóng Hiền - Thạc
sĩ - hiện là nghiên cứu sinh tiến sĩ Trường ĐH Newcastle (Australia)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét