987. THƯ - HỒN Ở ĐÂU BÂY GIỜ

Lê Đức Thịnh

          Bỗng dưng một ngày, nhân lúc lục đống giấy tờ cũ tình cờ tôi nhặt lại vài bức thư: một bức thư viết cho bạn gái cũ nhưng có lẽ lúc đó còn e dè nên chưa gởi, rồi ép ở đâu đó trong đống giấy tờ cá nhân; một lá thư của học trò viết cho thầy để tỏ bày tâm tư suy nghĩ sau một đợt học tập; vài lá thư bạn bè…  

Tôi đã quên những lá thư này nhưng chắc chắn nó gợi nhắc tôi có ý thức lưu nhưng gì gọi là “thư” vào một góc trong ngăn tủ kín đáo, hay ép trong một cuốn sách nào đó… Lưu thư như lưu giữ một kỉ niệm nên những lá thư gọi là kỉ vật cũng không sai. Lưu đấy nhưng rồi quên mất mình đã từng lưu nó. Một ngày tình cờ lục ra, nhận thấy những bức thư ấy dù được giữ gìn nhưng giấy đã bắt đầu ố, nét chữ đã phai nhoè và thường thì khi bắt gặp lại nó, người ta hay đọc lại và tần ngần nghĩ ngợi mông lung.

Rồi nhân đó mới hỏi con, hỏi học trò, hỏi ai đó thuộc lớp trẻ rằng: các con có từng viết thư cho ai không?  Câu trả lời luôn là “không” kèm theo cái cười cợt nhả: “thời này ai lại viết thư hả bố (thầy)…”

Hôm nay ai đó ngồi nhắc lại chuyện viết thư (thư tay, viết trên giấy) hay lưu giữ bức thư là một chuyện lạ nhưng cũng đầy cảm hứng; nhất là đối với thế hệ, những người sinh ra từ trước 1975, lớn lên trong những năm 70- 80 của thế kỉ trước. Và khi nhắc đến thư, người ta hay lôi lại những kí ức xa xăm về tình bạn, tình yêu, tình người, tình cảm gia đình… Tất cả được nhắc đến một cách hồ hởi, như mới tinh, ăm ắp buồn vui và tiếc nuối man mác.

Cái thú của viết thư là cảm giác phấn chấn hay đầy tâm trạng khi bạn nghĩ về người mình gởi đến. Chắc chắn đó là người quan trọng, người mà mình yêu thương nhất, có nhu cầu gởi gắm nhất. Khi chắp bút thì tấn ngần nghĩ xem mình sẽ viết cái gì, diễn đạt ra sao để thể hiện cảm xúc, rồi nắn nót con chữ cho thật đẹp nhất có thể; vậy là từng dòng chữ tuôn trào cho đến khi kết thúc. Viết xong đọc đi đọc lại trước khi xếp vào bì thư, ghi địa chỉ cho đầy đủ, chọn con tem đẹp dán ngay ngắn trên góc bì thư, và cuối cùng bỏ vào thùng thư. Một cảm giác lâng lâng chờ đợi hồi âm…

Cái thú khi nhận thư là kết quả của những ngày dài ngóng đợi. Đọc thư cũng là niềm vui, dù cũng rất hồi hộp khi lướt chầm chậm (có khi ngấu nghiến) từng dòng chữ. Đọc thư là tiếp nhận một tấm lòng được sẻ chia thấu hiểu và toại nguyện nhưng đôi khi cũng hẫng hụt mông lung.

Từ rất lâu rồi, dường như cảm giác ấy đã phai nhạt trong mọi người. Thứ phương tiện kết nối con người với con người ấy đang ngày càng bị lãng quên.

Nói đến thư là nói đến tem bưu chính dù không phải thư viết tay nào cũng được gởi qua đường bưu điện. Thư đã chết nên tem bưu chính cũng đang dần chết trong đời sống hiện thực. Kể từ lúc con tem đầu tiên trên thế giới ra đời vào năm 1840, cho đến thời kỳ đỉnh cao vào những năm 1900, tem thư đã gắn bó mật thiết với cuộc sống, trở thành phương tiện trợ lực truyền thông quan trọng. Những năm tháng chiến tranh khốc liệt, tem thư trong nước vẫn hoạt động mạnh mẽ, chuyển tải thông tin giữa các miền. Tuy nhiên, tem bưu chính giờ đây chỉ khơi lên những tiếc nuối. Những con tem và thư viết trên giấy đang ngày càng thưa vắng dần. Hiện một số quốc gia hầu như chỉ phát hành tem dành cho người sưu tập qua đó quảng bá sâu rộng những giá trị của tem về mỹ thuật, văn hóa, lịch sử, khơi dậy tình yêu quê hương đất nước. Khi những lá thư tay chỉ còn là dĩ vãng, tem bưu chính cũng chỉ còn thứ để ngắm nghía, sưu tập.

          Xét trên một góc độ nào đó, thư (nhất là những thư hay vượt ra khỏi phạm vi giao tiếp thông thường) là sản phẩm của một nền văn hoá, là văn bản văn học nên nhiều khi nó được sưu tầm, in thành sách và giới thiệu đến công chúng một cách trân trọng. Trước 1975 tôi đã biết đến những cuốn sách như: “100 bức thư tình của Napoleon”; cuốn “Những bức thư hay” là tập sách xuất bản những thư văn chương, thư trao đổi của các tên tuổi như: thư của nữ văn sĩ Pháp De Sévigné (với những bức thư gửi cho con gái), thư Patrick White - nhà văn Úc (với những bức thư gửi cho mẹ và cho bạn), thư của Rainer Maria Rilke – nhà văn Áo (thư cho bạn đọc), Henry Miller – nhà văn Mỹ gốc Đức (thư cho người yêu) …

Ở Việt Nam có Nguyễn Trãi viết cả mấy chục lá thư để dụ dỗ tướng giặc Vương Thông và các tướng giặc khác kêu gọi họ qui hàng, nộp thành để khỏi hao binh tổn tướng (về nhau những thư này được in trong sách “Quân Trung Từ Mệnh Tập” và trở thành tập văn chính luận xuất sắc thời Trung Đại).

Từ thư giao tiếp đến thư văn học là một bước gần - nếu người viết có tâm và dụng công nghệ thuật. Tác giả Ovid (thời Hy Lạp cổ đại) viết cuốn “Epistulae Heroidum” dưới hình thức mười tám bức thư của những phụ nữ nổi tiếng trong thần thoại Hy Lạp gửi cho những người chồng hay những người yêu của họ, và ba bức thư hồi đáp. Cuốn tiểu thuyết “Lady Susan” của Jane Austen- nữ văn sĩ người Anh (1775-1817) được cấu trúc bằng 41 bức thư và một lời kết luận ngắn. Cuốn sách “Grands Coeurs” của Edmond de Amicis - nhà văn Ý, mà bản tiếng Việt quen thuộc là  “Những tâm hồn cao thượng” (Hà Mai Anh dịch) được viết theo hình thức nhật kí của nhân vật chính Erico Bottini, trong đó có nhiều bức thư giáo dục con người các vấn đề về gia đình, bạn bè, lòng yêu nước… Một số đoạn trong cuốn sách đã được trích đưa vào giảng dạy trong nhà trường và trở nên gần gũi với bạn đọc.

Tất cả những điều ấy nói lên thư có ý nghĩa quan trọng trong xã hội, văn học và văn hoá. Từ chỗ là một văn bản giao tiếp thư trở thành một thể loại văn học trong đó ngoài chức năng trao đổi, nó còn là cách để người viết trình bày các quan điểm của mình ở cả phương diện nhận thức và phương diện tình cảm.

Về xã hội thư là phương tiện giao tiếp; về văn hóa nó là một vẻ đẹp trong ứng xử, về văn học nó là một thể loại văn chương nơi lưu giữ những dấu tích về tác giả tác phẩm.

Ý thức được vai trò và ý nghĩa văn hóa của thư, nhiều tổ chức đã tìm cách cứu vãn thư. Liên minh Bưu chính Quốc tế UPU trong 46 năm qua (1971 – 2017) đã phối hợp với Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) hàng năm tổ chức cuộc thi sáng tác các tác phẩm văn học dưới hình thức lá thư dành cho thiếu niên trên toàn thế giới. Đây được xem là cuộc thi dành cho thiếu niên được tổ chức quy mô nhất thế giới, đồng thời cũng là cuộc thi có uy tín, được tổ chức chặt chẽ nhất trong tất cả các cuộc thi Quốc tế.

Thư viết tay trên giấy đã chết. Thỉnh thoảng trên các trang mạng xuất hiện các thư xã hội, thư công vụ là những lời kêu gọi, động viên, san sẻ… Thư văn học chỉ còn là những sáng tác khả dụng.

Thư tay để trao đỏi, tâm tình đang chết lặng lẽ, không thể nào cứu vãn, chẳng còn quyền lực văn bản nào trước sự tấn công dồn dập của điện thoại cố định, điện thoại di động, của email, của tin nhắn trên mạng xã hội… Đành rằng mỗi thứ có những công năng khác nhau nhưng cái gì mình yêu quí và gắn bó mà lại mất đi thì không khỏi chạnh lòng. Không còn hoài nghi gì nữa, viết thư trên giấy không bao lâu nữa chỉ còn là hoài niệm – một hoài niệm hiếm hoi.

Rất tiếc viết thư chưa là thói quen của giới trẻ hiện đại nhưng đã chết trong thời đại bùng nổ công nghệ.

Dù vậy, tôi tin rằng những lá thư tay vẫn còn vị trí trong cuộc sống hiện nay bởi người ta chỉ viết thư cho ai đó mà họ cảm thấy quan trọng. Nên nếu một ngày nào bạn nhận được thư tay từ một ai đó gửi cho bạn, hãy tự nhủ rằng bạn có ý nghĩa với người viết.

Vậy nên hãy trân trọng những lá thư tay dù đôi khi không khỏi chạnh lòng: Thư – “hồn ở đâu bây giờ”.