1.108. TÌNH YÊU VÀ ÂM NHẠC BOB DYLAN

* Trích bài tiểu luận trong sách "BOB DYLAN - NGÀY SAU BIẾT ĐẾN BAO GIỜ"

                                                   của Mộc Nhân Lê Đức Thịnh

                               Thể loại: Biên khảo - Dịch thuật - Văn học nước ngoài

                                             Nhà xuất bản Hội Nhà Văn - 2018

                                            Sách phát hành vào cuối tháng 5/ 2018

                                                           

                         

Bob Dylan là người nổi tiếng và có nhiều mối quan hệ tình ái nhưng ông đã khéo giấu các mối quan hệ của mình. Theo Victor Maymudes, nhà quản lý đồng thời là người bạn của Dylan cho biết ông có 5 người vợ, chứ không phải 3 như ông từng tiết lộ. Có người được ông công khai chính danh nhưng cũng có vài người đã đồng ý để ông giữ các mối quan hệ trong bí mật, một thời gian dài sau đó mới hé lộ dần.

Ông từng rất yêu nữ ca sĩ dòng dân gian Joan Baez sau khi họ gặp nhau, tuy nhiên Dylan không cưới Baez vì nhận thấy không thể “kìm cương” được bà và ông không muốn cạnh tranh với Baez, bởi thời điểm đó Dylan được coi là một “ông vua”, còn Baez là “nữ hoàng” của dòng nhạc dân gian. Năm 1965, Dylan làm đám cưới với cựu người mẫu Sara Lownds, một người trầm lặng và nhút nhát nhưng Dylan thích kiểu phụ nữ này vì nàng có những phẩm chất: dịu dàng, đam mê âm nhạc, quan tâm tới gia đình và không đòi hỏi ông quá nhiều.

Nhưng cuộc hôn nhân của Dylan và Sara gặp nhiều rắc rối và đã kết thúc vào tháng 6/1977 sau khi hai người có bốn con. Giữa họ không có tiếng nói chung, thêm nữa Dylan lại có nhiều mối quan hệ “ngoài luồng” và người tình Baez vẫn chiếm một phần trong cuộc đời ông.

Đến tháng 6/1986, Dylan kết hôn với Carolyn Dennis, ca sĩ hát đệm lâu năm của ông. Hai người đã có với nhau một cô con gái tuy nhiên họ đã thỏa thuận giữ kín thân phận của con gái vì quyền lợi của đứa trẻ này. Cuộc hôn nhân của họ kết thúc vào tháng 10/1992. Ngoài ra, Dylan còn có một đám cưới bí mật với ca sĩ hát đệm Clydie King sau khi cuộc hôn nhân của ông với Sara Lownds tan vỡ. Đầu những năm 1990, Ruth Tyrangiel đã trở thành người vợ được công nhận do hôn nhân thực tế, mặc dù không tổ chức đám cưới với Dylan. Mối quan hệ của bà và Dylan kéo dài từ năm 1974 đến năm 1991.

Ông yêu nhiều nên đề tài tình yêu chiếm số lượng khá lớn trong ca khúc của ông. Điều ấy là tất nhiên bởi không riêng gì ông, hầu hết các nghệ sĩ đều có cảm hứng từ tình yêu mà viết nên tác phẩm của mình. Bob Dylan cũng đã thể hiện tình yêu ở nhiều cung bậc thăng hoa qua các thi khúc.

***

Đối với người nghệ sĩ, lưu giữ hay thể hiện hình ảnh người yêu dấu qua tác phẩm nghệ thuật như văn chương, âm nhạc, hội hoạ… là điều bình thường; sự lưu giữ thể hiện ấy có tính cách cá nhân và riêng tư nhưng qua lăng kính nghệ thuật, nó trở thành sản phẩm nghệ thuật cộng đồng bởi nó đã trở thành biểu tượng, cái đẹp mà mỗi cá nhân có thể tìm thấy mình ở đó cùng cảm hứng chia sẻ, tương tác và tạo tác những giá trị mới. Chính vì vậy thơ ca Bob Dylan vừa mang giá trị tinh hoa bác học vừa là văn hóa, thẩm mỹ đại chúng - nhất là trong lĩnh vực thơ tình, thơ ca của ông đã hòa với cảm xúc, nhịp đập của nhân loại.

Tình yêu là tình cảm được nói đến nhiều nhất, nó vô cùng, không bờ bến, đa dạng trong thể hiện cảm xúc. Nó là tình cảm cụ cựa nhất, rắc rối nhất, có sức mạnh vô biên, thường biểu hiện ở nhớ nhung, yêu thương, cảm hóa, vun đắp, hòa hợp, giận hờn và có cả những trạng thái phức cảm: tan hợp, tha thứ, ghen tị, chấp nhận, lý tưởng, yếu mềm, vô vọng… nhưng luôn nâng đỡ con người: “Tôi có thể mơ màng nhưng luôn tin rằng em là mạch nguồn cuộc sống và tôi luôn hiện hữu trong xúc cảm của em” (I could be dreaming but I keep believing you’re the one I’m livin’ for and I will always be emotionally yours – trích “Emotionally yours”).

Tình yêu rất cần bày tỏ và chia sẻ, nhu cầu ấy đã sinh ra thơ tình, tình khúc. Tất cả các nhà thơ đều viết thơ tình và tất cả nhạc sĩ đều viết tình khúc. Tình yêu là thiêng liêng nên ngôn ngữ thơ tình thường mang tính ẩn dụ kín đáo thành những lời có cánh: “Nếu không có em đông sẽ không chuyển sang xuân, không còn tiếng chim robin hót; tôi không còn nghĩ suy gì nữa, dù gì điều đó cũng là sự thật nếu không có em” (If not for you winter would have no spring couldn’t hear the robin sing; i just wouldn’t have a clue anyway it wouldn’t ring true if not for you – trích “If not for you”).

Tình yêu là trạng thái của bản thể, tự nó là thế như cây có mầu xanh, hoa toả hương thơm: “Người ta mang hoa hồng cho giờ hẹn, tình yêu của tôi nở nụ cười tươi như hoa ngày Valentines chẳng thể nào mua được” (People carry roses make promises by the hours, my love she laughs like the flowers Valentines can’t buy her – trích “Love minus zero / No limit”.

Tình yêu là phép màu duy nhất của đời sống khiến con người chuyển động theo chiếc thang từ địa ngục lên cõi trời – nhưng cũng có khi ngược lại: “Vâng con tàu của tôi đã tan thành nhiều mảnh vụn và chìm nhanh, tôi đang bị đầu độc, không có tương lai, không có quá khứ nhưng trái tim tôi không mệt mỏi, nhờ ánh sáng và tự do, tôi chẳng có gì ngoài tình yêu dành cho những người đồng hành của mình” (Well my ship’s been split to splinters and it’s sinkin’ fast, I’m drownin’ in the poison, got no future, got no past but my heart is not weary, it’s light and it’s free, i’ve got nothin’ but affection for all those who’ve sailed with me – trích “Mississippi”).

Tình yêu bị bỏ lỡ hay sống mà thiếu tình yêu, con người trống trải miên man: “Anh cô đơn dọc những phố dài/ vô định trong thời gian không gian/ để tìm kiếm em từng đêm rảo bước/ biết đâu em hiện tồn nơi anh tìm được” (I go out walking after midnight along the lonely thoroughfare, it's not the time or place to look for you but maybe you'll be there – trích “Maybe you'll be there”).

Tình yêu đem tới sắc màu tươi đẹp của dòng sông, vầng dương, làm bùng nổ phiêu diêu khiến phàm trần trở thành thiêng liêng, xa xôi mà gần gũi – hoài nghi mà xác tín: “Có cái đẹp trong dòng sông bàng bạc đang ca hát, có cái đẹp trong vầng dương đang lên nhưng không ai và không gì có thể chạm vào cái đẹp” (There’s beauty in the silver, singing river, there’s beauty in the sunrise in the sky but none of these and nothing else can touch the beauty – trích “Tomorrow is a long time”). Không có tình yêu, cuộc sống thành đờ đẫn, xám xịt: “Thiên thần tuyệt diệu dưới mặt trời, làm sao tôi biết em là duy nhất để cho tôi thấy mình mù lòa, để cho tôi thấy tôi đi xa; yếu đuối thay nơi tôi đang nương tựa” (Precious angel under the sun, how was I to know you’d be the one to show me I was blinded, to show me I was gone, how weak was the foundation I was standing upon – trích “Precious angel”).

Tình yêu có âm nhạc với những hòa âm đảo phách, chói sáng thành giai điệu êm ả để những bài tình ca được sinh ra: “Tôi đã từ bỏ cuộc chơi và đặt cược lòng tin bằng những đồng vàng/ kho báu không thể nào tìm thấy/ Chúa đã chết và nữ hoàng trong nhà thờ còn đấy/ chúng tôi ngồi giữa thánh đường vắng vẻ hôn nhau/ Tôi đã đề nghị em xóa tôi ra khỏi danh sách thật mau/ Dầu trí óc bảo rằng thời gian sẽ làm đổi thay mọi thứ/ nhưng trái tim tôi lại nói lời lưu trữ/ em thật lạ kỳ tôi vẫn yêu em” (I’ve given up the game/ I’ve got to leave the pot of gold is only make-believe/ The treasure can’t be found by men who search/ Whose gods are dead and whose queens are in the church/ We sat in an empty theater and we kissed/ I asked ya please to cross me off-a your list/ My head tells me it’s time to make a change/ But my heart is telling me I love ya/ but you’re strange – trích “Abandoned love”).

Tình yêu là làm cho người khác điều muốn được làm cho mình - bất kể điều gì: một lời chúc, một lời hỏi thăm, một bài ca đang chờ đợi được ca vang cùng niềm thôi thúc vươn lên điều cao cả, truy tìm, rộn ràng, nỗi khổ, cùng niềm cực lạc: “Oh, giá như tôi có những ngôi sao từ đêm tối nhất và những viên kim cương từ đại dương sâu nhất, tôi sẽ bỏ tất cả để đổi lấy nụ hôn ngọt ngào của em vì đó là tất cả những gì tôi ao ước cho riêng mình” (Oh, but if I had the stars from the darkest night and the diamonds from the deepest ocean, i’d forsake them all for your sweet kiss for that’s all I’m wishin’ to be owning – trích “Boots of Spanish leather”).

Tình yêu có thể làm cho người ta chết - chết để sinh ra trong một khoảnh khắc tạo thành ba điều lớn lao: sống – yêu - chết. Tình yêu đã xảy ra, cái chết sắp xảy ra - và theo một cách nào đó chúng ta đã đi một bước vào cõi cứu rỗi: “Ồ, cây đời đang lên xanh, những linh hồn không bao giờ chết và ánh sáng cứu rỗi rạng ngời trong bầu trời tối tăm vô nghĩa” (Oh, the tree of life is growing, where the spirit never dies and the bright light of salvation shines in dark and empty skies – trích “Death is not the end”).

Tình yêu có cả điều nguy hiểm từ trong giao cảm đời sống- mơ hồ mà hiện hữu nhưng tình yêu có cả khoảnh khắc thiền hóa giải trong thanh âm tĩnh lặng, khoảng tối tinh khiết để xung đột dừng lại, rạn nứt được bắt cầu, nơi chết và sống gặp gỡ, ôm choàng lấy nhau dù chỉ là tưởng tượng và rồi những cơn mưa rào sẽ tưới tắm lên thảnh thơi linh hồn mình: “Vâng, thần kinh của tôi nổ bung và người tôi rệu rã, tôi cảm thấy như cả thế giới đã ghim tôi lên hàng rào, tôi đã bị đánh đau, tôi đã nhận rõ nhiều điều, lúc này không gì có thể chữa lành tôi ngoài sự vỗ về của em, tôi chẳng biết phải làm gì, tôi đã ổn cho đến khi tôi yêu em” (Well, my nerves are exploding and my body’s tense, i feel like the whole world got me pinned up against the fence, i’ve been hit too hard, i’ve seen too much, nothing can heal me now, but your touch, i don’t know what i’m gonna do, i was all right ’til i fell in love with you – trích “Til i fell in love with you”).

Tình yêu chân thành không thể buông bỏ được – dù đôi khi biết rằng cũng chẳng đi đến đâu - nhưng nó là khoảng lặng giữa hai nốt trầm tạo nên giai điệu trong thời khắc không bắt gặp lại bao giờ: “Chẳng có sự kết nối nào, chẳng có sự đổ vỡ nào, chẳng có gì để vượt qua, chỉ là chuỗi giấc mơ thôi; giấc mơ chiếc dù xếp lại, những lối mòn mở ra và những tấm danh thiếp chẳng cần gì phải giữ trừ khi chúng đến từ nơi xa” (Wasn’t making any great connection, wasn’t falling for any intricate scheme, nothing that would pass inspection  just thinking of a series of dreams; dreams where the umbrella is folded, into the path you are hurled and the cards are no good that you’re holding unless they’re from another world – trích "Series of dreams”).

            Tình yêu cần chia sẻ bởi nó tuôn chảy như dòng sông mà nguồn là trái tim. Trái tim chuyển động khi con người dốc hết lòng mình - kể cả những nỗi bất hạnh, những niềm yêu và cả điều bí mật mà con người nguyện giữ cho riêng mình để nó rạng ngời như dòng nước mát tuôn chảy trong đức hạnh tâm linh lớn lao nhất: “Vâng, nếu bạn đi lúc bão tuyết, lúc dòng sông đóng băng và mùa hè kết thúc, hãy giúp cô ấy mặc áo ấm để chống chọi với cuồng phong. Hãy giúp tôi nếu cô ấy để tóc xõa, xin cuộn lên và buông  xuống bầu ngực, đó là cách tôi nhớ về cô ấy nhất” (Well, if you go when the snowflakes storm, when the rivers freeze and summer ends, please see if she’s wearing a coat so warm to keep her from the howlin’ winds. Please see for me if her hair hangs long, if it rolls and flows all down her breast, that’s the way i remember her best – trích “Girl from the north country”).

            Khi con người đầy bản ngã, tình yêu biến mất thay vào đó là nỗi buồn, gây đau như vết thương, trằn trọc trong thắng thua và lẽ thị phi. Nó không thể tồn tại cùng bản ngã, đừng chẻ sợi tóc ra, đừng phí thời gian khi ta đang hạnh phúc trên miền tin yêu của mình: “Tôi tin vào em dù nhiều nước mắt và nụ cười, tôi tin vào em dù chúng ta chia xa, tôi tin em ngay cả ngày sau, khi bình minh sắp lên, khi đêm tan dần, cảm xúc vẫn còn mãi trong tim tôi” (I believe in you even through the tears and the laughter, i believe in you even though we be apart, i believe in you even on the morning after, when the dawn is nearing, when the night is disappearing, this feeling is still here in my heart – trích “I believe in you”).

            Tình yêu là cao quí nhưng nó làm cho thế giới chao đảo để rồi cuối cùng chỉ còn lại những khoảnh khắc hiếm hoi khi ta đi qua bến bờ hạnh phúc của mình: “Thế giới này chao đảo/ vì tình yêu, tình yêu/ không thể nào phủ nhận/ nó làm bạn phiêu diêu/ nếu người em tìm được/ dâng hiến trọn tâm tình/ hãy mở lòng đón nhận/ đừng thất lạc đinh ninh, có một điều chắc chắn/ em sẽ tự làm đau/ nếu ném đi tất cả/ cõi đời sẽ hư hao” (It makes the world go ’round/ love and only love/ it can’t be denied/ no matter what you think about it/ so if you find someone/ that gives you all of her love/ take it to your heart/ don’t let it stray/ for one thing that’s certain/ you will surely be a-hurting/ if you throw it all away/ life will be fade down – trích “I threw it all away”).

***

          Tình khúc Bob Dylan có tính đa diện. Đôi khi vừa có tình yêu thế tục và tình yêu cao cả; dục vọng và lý tưởng;  chiếm đoạt và ngưỡng mộ; thất tình và phụ tình. Đọc vài đoạn ca từ đa diện như vậy trong các ca khúc của ông ta sẽ thấy rõ. Có lúc, dòng ca từ thể hiện cảm xúc ái ân trần thế đắm say: “Nhắm mắt, khép cửa lại đi em, chẳng có gì phải lo lắng cả, anh sẽ là tình nhân của em đêm nay. Tắt đèn, kéo tấm mành lại đi em, chẳng có gì phải sợ cả, anh sẽ là tình nhân của em đêm nay. Con chim nhại kia bay xa rồi, quên nó đi, vầng trăng tròn đầy kia sáng lên như một gã say tình nhưng chúng ta cứ mặc, rồi em sẽ không hối tiếc” (Close your eyes, close the door, you don’t have to worry anymore, i’ll be your baby tonight. Shut the light, shut the shade, you don’t have to be afraid, i’ll be your baby tonight. That mockingbird’s gonna sail away, we’re gonna forget it, that big, fat moon is gonna shine like a spoon but we’re gonna let it, you won’t regret it – trích “I’ll be your baby tonight”); nhưng cũng có khi trầm mặc cao thượng: “Tôi không thể giúp gì, em có thể nghĩ rằng tôi đã già. Tôi không yêu em vì những gì em có mà vì những gì em không có” (I can’t help it, you might think i’m odd. I’m not loving you for what you are but for what you’re not – trích bài “I’ll keep it with mine”). Ở bài “Love sick”, Bob Dylan mang tâm trạng của kẻ thất tình “Có bao giờ em thực lòng? Tôi nghĩ về em và tự hỏi thế. Tôi thất tình, ước gì tôi chưa từng gặp em. Tôi thất tình, tôi đang cố quên em. Chỉ có điều không biết phải làm gì. Tôi sẽ đánh đổi bất cứ điều gì để được mãi bên em” (Could you ever be true? I think of you and i wonder. I’m sick of love; I wish i’d never met you. I’m sick of love; I’m trying to forget you just don’t know what to do. I’d give anything to be with you – trích “Love sick”); nhưng ở ca khúc khác, ông hát giọng của gã phụ tình cao ngạo: “Tạm biệt là từ tốt nhất nên tôi sẽ giã từ. Tôi không nói em đã đối xử tệ bạc với tôi, mà em chỉ làm lãng phí thì giờ quý giá của tôi. Nhưng thôi đừng nghĩ ngợi gì nữa, mọi thứ sẽ ổn” (Goodbye's too good a word, babe so i'll just say fare thee well. I ain't a-saying you treated me unkind, you just kinda wasted my precious time. But don't think twice, it's all right – trích “Don’t think twice, it’s all right”).

                                                                                  (Còn nữa ...)