194. CÁNH CÒ – TUỔI THƠ VÀ NGƯỜI MẸ

 (Đọc bài thơ “Con cò” của Chế Lan Viên )

Môc Nhân - Mùa Vu Lan 2012

Con người ai chẳng có tuổi thơ, lời ru trong tình mẹ. Trong tâm thức người Việt, sự cất cánh của tâm hồn con trẻ không thể rời xa những cánh đồng bát ngát, lũy tre yên bình, cánh cò và lời ru êm ái ngọt ngào của mẹ. Bài thơ“Con cò” của Chế lan Viên đã khai thác và phát triển hình ảnh con cò trong những câu hát ru quen thuộc để nhắc nhở một cách thấm thía về tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với con người.

          Bài thơ mang âm điệu của những câu hát dân gian gợi lại hình ảnh con cò từ những câu ca dao quen thuộc:

  Con cò bay la

  Con cò bay lả

  Con cò cổng phủ

  Con cò Đồng Đăng…

         

         Lời ru mở đầu bài thơ gợi ra không gian quen thuộc của cuộc sống làng quê xưa. Hình ảnh con cò gắn liền với cuộc sống nhịp nhàng, bình yên, thong thả, ít có biến động nhưng đôi khi cũng nhọc nhằn, đầy bất trắc trong cuộc mưu sinh lo toan, vất vả:

Con cò ăn đêm

                                    Con cò xa tổ

Cò gặp cành mềm

Cò sợ xáo măng…

Trong lời ru của mẹ có cả quê hương, cả cuộc đời mẹ với những lúc thanh thản, bình yên; nhưng cũng có khi lam lũ, gian nan, cay đắng. Nhưng dù cuộc đời mẹ có thế nào đi nữa, mẹ vẫn yêu con, vẫn âu yếm vỗ về giấc ngủ của con.  

Ở tuổi ấu thơ, con chưa thể hiểu hết nội dung ý nghĩa của những lời ru nhưng âm điệu lời ru ngọt ngào, dịu dàng đã đi vào giấc ngủ của con. Con cũng chưa biết con cò, nhưng hình ảnh con cò đã đến với tâm hồn tuổi thơ một cách vô thức, tình yêu và sự che chở của mẹ đã mang đến cho con giấc ngủ bình yên:  “Sữa mẹ nhiều , con ngủ chẳng phân vân”.

            Lời ru của mẹ chính là tâm hồn dân tộc, là sự khởi đầu con đường đi vào thế giới tâm hồn tình cảm con người.

            Hình ảnh con cò từ trong lời ru trong tiềm thức tuổi thơ đã bay ra từ những câu ca dao để sống và nâng đỡ con người trong mỗi chặng đường.

            Điệp ngữ “Ngủ yên! Ngủ yên! Ngủ yên” làm cho giọng thơ ngân vang ngọt ngào, thiết tha, trìu mến. Đó cũng là tình mẹ dành cho con qua những lời ru.

Hình ảnh con cò giờ đây đã trở thành bạn đồng hành của con người.

Lúc tuổi thơ ấu con còn ở trong nôi thì:

                         Cò đứng ở quanh nôi

                         Rồi cò vào trong tổ

                                     Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

 Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi.

Cò vỗ về, ôm ấp cho con ngủ. Hạnh phúc của cò là che chở bao bọc con.

Khi con khôn lớn, đã đến tuổi đi học thì:

                                    Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân.

Cánh cò dường như dõi theo con khi con đến trường, chờ đợi từng ngày từng giờ sự trưởng thành của con.

Theo thời gian con “Lớn lên, lớn lên, lớn lên…” và đến lúc này khi con đã trưởng thành thì cánh cò vẫn theo con :

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

                                    Trước hiên nhà

                                    Và trong câu mát hơi văn.

 Con làm thi sĩ là một ước mơ của mẹ về con. Hình ảnh cánh cò giờ đây còn đi vào cả những sáng tạo nghệ thuật của con, gắn bó với đời sống tâm hồn của con.

 Hình ảnh con cò trong đoạn thơ đã tiếp tục sự sống của nó trong tâm thức con người. Nhà thơ Chế Lan Viên đã xây dựng hình ảnh con cò bằng những liên tưởng, tưởng tượng phong phú để gợi lên ý nghĩa biểu tượng về lòng mẹ, về sự dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng và bền bỉ của người mẹ.

            Giọng thơ thấm đẫm những cảm xúc yêu thương, tiếng ru con, tiếng hát của mẹ hiền cất lên dìu dặt, mênh mang :

Dù ở gần con

Dù ở xa con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con.

Tấm lòng của người mẹ muôn đời vẫn vậy. Tình mẹ có sức mạnh vượt qua mọi khoảng cách giới hạn thời gian và không gian để luôn hướng về con, người mẹ lúc nào cũng yêu con, mẹ ở bên con suốt cả cuộc đời. Những câu thơ ngắn có hình thức giống như lời dặn dò, tâm tình của mẹ. Lời thơ giản dị, mộc mạc mà hàm nghĩa sâu xa.

            Trước người mẹ, đứa con dù có lớn đến đâu vẫn cứ mãi là bé bỏng vì tình thương của mẹ đối với con là không bến bờ: “Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”. Từ sự thấu hiểu tấm lòng người mẹ, nhà thơ đã khái quát một qui luật của tình cảm có ý nghĩa bền vững, rộng lớn và giản dị như một chân lí:

                                                Con dù lớn vẫn là con của mẹ

                                    Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con.

Chân lí ấy muôn đời là vĩnh hằng bất biến được nhà thơ khái quát thành triết lý mang đượm chất thơ.

         Cuộc đời mỗi chúng ta sẽ thể nào nếu thiếu đi tình cảm thiêng liêng ấy bởi nó là cội nguồn che chở, nâng bước cho mỗi con người. Nhà thơ Nguyễn Duy cũng đã từng khái quát về tình mẹ trong những câu thơ đầy triết lý :

Ta đi trọn một kiếp người

                                     Cũng không đi hết một lời mẹ ru.

            Thế giới tâm hồn của con người Việt Nam luôn ngự trị một hình ảnh đẹp nhất không bao giờ phai mờ đó là trái tim người mẹ. Hình ảnh ấy luôn gắn liền với tình yêu thương bao la dõi theo cả cuộc đời con.

***

CON CÒ – Chế Lan Viên

(Nguồn: Chế Lan Viên toàn tập, Nxb Văn học, 2002)

I 
Con còn bế trên tay 
Con chưa biết con cò 
Nhưng trong lời mẹ hát 
Có cánh cò đang bay: 
"Con cò bay la 
Con cò bay lả 
Con cò Cổng Phủ 
Con cò Đồng Đăng..." 
Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn 
Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ 
"Con cò ăn đêm 
Con cò xa tổ 
Cò gặp cành mềm 
Cò sợ xáo măng..." 
Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ 
Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng 
Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân 
Con chưa biết con cò con vạc 
Con chưa biết những cành mềm mẹ hát 
Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân 

II 
Ngủ yên, ngủ yên, ngủ yên 
Cho cò trắng đến làm quen 
Cò đứng ở quanh nôi 
Rồi cò vào trong tổ 
Con ngủ yên thì cò cũng ngủ 
Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi 
Mai khôn lớn, con theo cò đi học 
Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân 
Lớn lên, lớn lên, lớn lên... 
Con làm gì? 
Con làm thi sĩ 
Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ 
Trước hiên nhà 
Và trong hơi mát câu văn 

III 
Dù ở gần con 
Dù ở xa con 
Lên rừng xuống bể 
Cò sẽ tìm con 
Cò mãi yêu con 
Con dù lớn vẫn là con của mẹ 
Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con 
À ơi! 
Một con cò thôi 
Con cò mẹ hát 
Cũng là cuộc đời 
Vỗ cánh qua nôi 
Ngủ đi, ngủ đi! 
Cho cánh cò, cánh vạc 
Cho cả sắc trời 
Đến hát 
Quanh nôi