3.086. CHẲNG CÓ GÌ ĐỂ CHE GIẤU DƯỚI MẶT TRỜI NÀY CẢ

 Mộc Nhân dịch 

Từ nguyên tác: “Nothing to Hide Under All This Sun”, by Paul Mendez (1),

về tác giả Ocean Vuong (2) và một số tác phẩm của anh. 

Trong “Time Is A Mother” (Thời gian là một Người mẹ), Ocean Vuong giải đố về ngôn ngữ -  và lịch sử của chính mình.

***

Là người thành thạo ngôn ngữ thứ hai, một trong những nỗ lực lớn của Ocean Vuong là đặt câu hỏi về ý nghĩa đằng sau các thành ngữ (Idiom) và hình thái mà người bản ngữ thường công nhận. Vương phân tích những điều này và làm cho chúng có ý nghĩa. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2021 với Fantastic Man (3), anh cho rằng công việc của mình với ngôn ngữ tiếng Anh có ảnh hưởng đến tiếng Việt, thứ mà anh ấy gọi là “đơn âm… đa sắc” (monosyllabic… tonal).

Như anh ấy giải thích, mỗi âm thanh đều có đời sống riêng… nếu bạn là một đứa trẻ Việt Nam nghe trong một gia đình Việt Nam, cuộc sống của bạn phụ thuộc vào từng âm tiết.… Khi tôi nghe tiếng Anh, tôi nhận ra rằng tiếng Việt gần như trở thành một thứ siêu năng lực… Tôi có thể nghe thấy âm nhạc dưới mọi thứ.

Từ ngữ tiếng Việt mang đến tình yêu và sự yếu đuối giống nhau: yêu - yếu. Càng yêu ai, bạn càng dễ khiến mình phải chịu nỗi đau mất mát (The more you love someone, the more vulnerable you make yourself to the pain of loss).

Nỗi đau mất mát và nguy cơ bạo hành ở nam giới là trọng tâm trong các sáng tác của Vương, bao gồm tập thơ “Bầu trời đêm với vết thương hở” (Night Sky With Exit Wounds) 2016 và tiểu thuyết “Chúng ta lộng lẫy thoáng chốc trong cõi đời” (On Earth We’re Briefly Gorgeous) 2019. Bộ sưu tập mới của anh, “Thời gian là một Người Mẹ” (Time Is a Mother) 2022, khám phá thêm về chủ đề này và lặp lại các chủ đề khác: Tư cách nhà văn của Vương, một người Mỹ gốc Á, một thế hệ sống qua chiến tranh Việt Nam và trải qua PTSD (4), một “fagot” (5), một người tị nạn không phải người da trắng, đồng thời là nhân chứng và nạn nhân của bạo lực gia đình.

"The Bull", mở đầu bộ sưu tập mới, khiến độc giả cảnh giác cao độ với một tình huống không rõ ràng có thể xảy ra theo cả hai cách. Người nói bắt gặp một nhân vật bí ẩn ở sân sau của mình. Câu thơ vắt dòng (Enjambment) tạo ra cảm giác chuyển động trong đêm yên tĩnh: "Gió/ trong những nhánh cây” Bóng tối hình thành như một vết bầm tím…

Dù “Thời gian là một Người mẹ” là một bể chứa đau thương, nhưng đó cũng là một cuộc tìm kiếm sự thật và là không gian để Vương suy ngẫm về lý do tại sao phải viết, tại sao phải tiếp tục sống sau khi “vùi dập mất mát”, chiếm đoạt thành ngữ của người da trắng. Sự tàn bạo và chiến tranh để biến máu của những thường dân vô tội thành ngôn ngữ thơ. Tiếng Anh, ở đây được ví như cái bóng mà cơ thể uốn éo, là ngôn ngữ của trí tưởng tượng và cách thể hiện bản thân của Vương chứ không phải ngôn ngữ của mối quan hệ của anh với mẹ mình, người mà “Briefly Gorgeous” (Lộng lẫy thoáng chốc) được đề cập dưới dạng một bức thư. Cuốn tiểu thuyết thuộc thể loại bán tự truyện và Vương có nhiều điểm giống với nhân vật chính, Little Dog, bao gồm tiền sử nghiện ngập và lạm dụng. Âm vang của cuốn tiểu thuyết xuất hiện trong “Dear Rose”, một tiếng hét khó thở, không ngắt quãng của một bài thơ xuyên qua một cơn bão đạn, giống như Briefly Gorgeous, bắt đầu bằng câu thoại, hãy để tôi bắt đầu lại và tiếp tục “Mẹ ơi, Bông Hồng/ mẹ đang đọc bài này/ mẹ có phải là mẹ của tôi/ Tôi không thể tìm thấy mẹ nếu không có người."

Trong “Lịch sử của một thợ từng làm móng ở Amazon” (Amazon History of a Former Nail Salon Worker), diễn giả bày tỏ lòng kính trọng đơn giản và cảm động đến mẹ của mình, người đã qua đời vì bệnh ung thư (Mẹ của Vương mất vì ung thư vú vào năm 2019). Bài thơ là danh sách những lần mua hàng mà mẹ anh thực hiện mỗi tháng trong gần hai năm: thiệp cảm ơn dành cho khách hàng thân thiết của bà, son môi màu Night Out Red, thuốc tẩy, nhiều gói Advil, và những khoảng thời gian bà không làm gì cả. Nó ghi lại sự kết thúc của một sự nghiệp, một cơ thể, một cuộc đời. 

Với việc Vương sử dụng tính lưu truyền rất hiệu quả trong suốt quá trình làm việc, tôi không thể không nghĩ đến những chú chó bông màu trắng nhỏ bên một đứa trẻ sơ sinh và nhận ra trong Briefly Gorgeous rằng thời hiện tại của Rose, tên mẹ của anh ấy, đang trỗi dậy. Sau vụ xả súng ở Atlanta năm 2021, trong đó một người đàn ông da trắng giết chết tám người, bao gồm sáu phụ nữ gốc Á, tại ba spa xung quanh thành phố, bài thơ cũng giống như một bài thiền về sự mong manh của mẹ anh, làm việc, như cô ấy làm, trong một doanh nghiệp mà cô ấy cũng có thể được nhắm mục tiêu một cách ngẫu nhiên.

Trong “Tất cả chúng ta nên là nhà nữ quyền” (We Should All Be Feminists) 2014, Chimamanda Ngozi Adichie viết, "Chúng ta gây bất lợi lớn cho các bé trai về cách chúng ta nuôi dạy chúng. Chúng ta bóp nghẹt tính nhân văn của các bé trai. Chúng ta định nghĩa nam tính theo một cách rất hạn hẹp. Nam tính là một cái lồng nhỏ, hẹp và chúng ta đưa các bé trai vào trong lồng này. Chúng ta dạy các bé trai biết sợ hãi trước sự yếu đuối, dễ bị tổn thương. Trong bài thơ 14 dòng "Old Glory" được xây dựng từ những câu nói hàng ngày tưởng như vô thưởng vô phạt, lần lượt xuất hiện như những câu nói của những ông bố tự đề cao, sau đó là những người cũ say xỉn tại một câu lạc bộ thoát y. Như Vương đã quan sát trong một bài luận ở Paris Review năm 2019, ngôn ngữ cho thấy “từ vựng của sự chinh phục” lan truyền và ăn sâu vào mối đe dọa như thế nào. Bài thơ mở đầu: “Đánh chết chúng đi, bạn. Hãy tiến vào đó/ những khẩu súng rực lửa/ Bạn xông đến nơi xảy ra/ Không, đó là một vụ nổ. Không, một cuộc thảm sát./ Mất mát nhiều quá.”

Trong “American Legend” (Truyền thuyết Nước Mỹ), diễn giả có vẻ như đã làm tổn hại người cha của mình. Anh ấy đang “lái xe/ với ông già của tôi. Ngày lãng phí/ hãy để dành khói coban/ hãy đóng cửa hết lại/ Chúng ta đang trên đường giết chóc/ con chó của chúng tôi, Susan.” Màu xanh coban là chất màu mềm, phấn được sử dụng trong đồ sứ Trung Quốc, nhưng bản thân màu xanh coban có màu xám bạc, do đó thời tiết thay đổi ngay trên đầu độc giả: Khi màu sắc quay cuồng/ qua kính chắn gió, hoang dã/ tiếng kim loại vang lên/ đôi vai của chúng tôi, đột ngột/ ẩm ướt ấm áp/ ở khắp mọi nơi, anh ấy đã ngã vào tôi/ và chung tôi đa ôm nhau/ lần đầu tiên/ trong nhiều thập kỷ […]/ Tôi đã làm điều đó để giữ/ cha tôi, để giải phóng/ con chó của tôi”.

Như đã gợi ý trong cuốn "Ars Poetica as The Maker", Vương viết để sở hữu một thứ gì đó mà anh ấy không thể kiểm soát, để chế ngự một thứ gì đó thành sự dịu dàng, để than thở về những mất mát không đáng có: "Bởi vì cánh bướm vàng/ chập chờn trong bùn đen/ là một từ/ bị mắc kẹt bởi ngôn ngữ của nó." Chủ nghĩa tượng trưng nhấn mạnh mối quan tâm thường trực của tác giả với thân phận của mình và không khí xung quanh của ông về nghề nghiệp viết văn: "Vì ai cũng biết nỗi đau màu vàng, ép thành chữ Mỹ, hóa thành vàng." Trong văn hóa Việt Nam, màu vàng là màu của sự tự do. Màu trắng — tượng trưng cho sự tinh khiết, trong suốt và cái chết — có mặt ở khắp nơi trong những trang này, từ thiên thần tuyết mà người nói tạo ra trong “Snow Theory”, như thể làm cho mẹ anh ta sống lại, đến tuyết mà người bạn đời của anh ta xúc trong khi người nói nướng bánh mì, đang suy ngẫm về một công thức do bà của đối tác truyền lại, khuyến khích anh ta "đánh trứng cho đến khi có màu vàng hạnh phúc", như trong "Không có gì". Màu đen - đại diện cho cái ác - làm dấy lên những lo ngại về môi trường. Sự cộng hưởng mạnh mẽ của "lọ dầu đen như mực thấm qua ngón tay của cha bạn sau một ngày bên dưới Buick" cho thấy sự nhúng tay vào máu của một phần các công ty dầu khí. Trong "The Last Prom Queen in Antarctica", diễn giả tuyên bố, "Tôi muốn/ chăm sóc hành tinh của chúng ta/ bởi vì tôi cần một nghĩa địa/ đẹp đẽ."

[...]

Người ta có thể gọi tác phẩm của Vương là tự truyện, nhưng theo suy nghĩ của tôi, nó tiếp cận tự động hóa bằng cách kết hợp những câu chuyện mẫu hệ với phương thức thú tội của riêng anh, trong khi trầm ngâm, với những đề cập thường xuyên đến Barthes, về bản chất, kỳ lạ, bạo lực, chiến tranh và ngôn ngữ. Autotheory là một chủ đề mà nhà văn Lauren Fournier gần đây đã mở rộng để mô tả các hoạt động của các nghệ sĩ và nhà văn nữ quyền — Maggie Nelson và Audre Lorde, trong số những người khác — để tập trung trải nghiệm sống của họ vào các khuôn khổ nghệ thuật quan trọng của họ. Các nhà phê bình nam đã từng coi cái tôi trong giới phê bình mà quên rằng Saint Augustine, Nietzsche và Freud đều là những người đề xướng thuật luyện thi tự động từ lâu trước khi thuật ngữ này được cố ý đặt ra vào năm 1997. Do đó, điều quan trọng là các nhà văn chuyên chế phải gánh vác trách nhiệm kể chuyện. đối với những người con của họ, những người có thể không thể hoặc không sẵn sàng nói cho chính mình, vì e rằng họ sẽ vô tình tuân thủ quy trình tẩy xóa đó.

Người ta hy vọng rằng sự thức tỉnh về văn hóa của mỗi thế hệ kế tiếp sẽ nhẹ nhàng hơn "mảnh đạn găm vào não tôi, thứ được gọi là thử thách", như Wang viết trong "Dear Sara", một câu trả lời cho câu hỏi đặc biệt khôn ngoan của cô cháu gái bảy tuổi về sự vô ích của việc viết lách. Trong “Không ai biết đường đến thiên đường”, xuất hiện trên trang dưới dạng hai cột văn bản ghép lại với nhau với những khoảng trống không đồng đều ở giữa, giống như những người yêu nhau đang dùng thìa hâm nóng một đứa trẻ chưa chào đời, Vương giao tiếp với một đứa con trai có thể không bao giờ có; như anh ấy quan sát, cuộc sống chỉ là một cánh cửa mà mọi người đi qua, quá khứ này là căn phòng và thế giới bên kia khác. Mặc dù mẹ của anh được snh ra từ một liên lạc viên với một người Mỹ không có thân phận, “khi một người đàn ông và một người đàn ông làm / yêu, họ làm / chỉ tình yêu. Có đủ / cho bạn, nhưng không đủ / cho bạn.”

Khi đối phó với các cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng như ung thư và cuộc khủng hoảng thuốc phiện, Vương nhớ lại các nhà thơ của đại dịch AIDS, chẳng hạn như Essex Hemphill và Thom Gunn. Có một cảm giác đánh giá lại rõ ràng và một giai điệu trầm cảm, có lẽ, đỏ bừng của thiền. Trong một số bài thơ, những suy nghĩ khác biệt kết hợp với nhau giống như ảnh ghép của những đồ vật được tìm thấy, tạo ra cảm giác xa lạ và gợi lên cách thức hoạt động của tâm trí khi những tác động bên ngoài khơi gợi những suy nghĩ và ký ức ngẫu nhiên. Cứ như thể tận mắt chứng kiến ​​cấu trúc của sự tồn tại của con người từ khi sinh ra đến khi chết đi do bệnh tật và nghiện ngập, người nói lưu giữ những hình ảnh và quan sát rời rạc như mảnh đạn bay giữa những vụ va chạm xe hơi, những ký ức kế thừa về chiến tranh và những vết sẹo thời thơ ấu của anh ta. . Đôi khi nó cũng có cảm giác như thể anh ta đang đi sâu vào tâm trí của kẻ xâm lược, với những câu nói mang tính phân tán như "Hãy lùi lại, tôi là kẻ thua cuộc trong một chuỗi chiến thắng." Vương đã nói về việc "áp lực của việc làm đôi khi làm hỏng nỗ lực hiểu biết" như thế nào và rằng "nếu không có cuốn sách nào khác từ đây, thì điều đó không sao cả." Sau khi trút nỗi đau vào tác phẩm hay nhất của mình cho đến nay, dòng cuối cùng của Time Is a Mother, “& I was free” (Và Tôi đã tự do) tạo nên một cái kết phù hợp.

-------------------------

Chú thích:

(1). Paul Mendez là một nhà văn người Anh. Cuốn tiểu thuyết đầu tay của anh, Rainbow Milk (2020), đã lọt vào danh sách chung kết Giải thưởng Văn học Lambda cho Sách hư cấu đồng tính. Mendez chuyên viết tiểu luận về tiểu thuyết cho Tạp chí London Review of Books.

(2). Ocean Vuong: Sinh ra tại Sài Gòn, lớn lên ở Hartford, Connecticut và lấy bằng cử nhân tại trường Cao đẳng Brooklyn. Trong các bài thơ của mình, ông thường khám phá sự biến đổi, khát khao và sự mất mát dữ dội. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2013 với Edward J. Rathke, Vương đã thảo luận về mối quan hệ giữa hình thức và nội dung trong tác phẩm của mình, lưu ý rằng “Ngoài việc là một phương tiện cho sự chuyển động của bài thơ, tôi xem hình thức như… một phần mở rộng của nội dung bài thơ, một không gian mà căng thẳng có thể được khám phá. Cách bài thơ di chuyển trong không gian, cách ngắt nhịp hoặc ngắt dòng ở cuối, cách nói và cách lặp của nó, tất cả đều có tác dụng tương hỗ với vẻ đẹp của thơ ”. Vương là tác giả của các tập thơ Time Is a Mother (2022) và Night Sky With Exit Wounds (2016), đoạt giải T.S. Giải thưởng Eliot, và các chapbook No (2013) và Burnings (2010), là giải Over the Rainbow do Hiệp hội Thư viện Hoa Kỳ lựa chọn. Cuốn tiểu thuyết “Chúng ta lộng lẫy thoáng chốc trong cõi đời” (2019), đã lọt vào danh sách bình chọn cho Giải thưởng Sách quốc gia năm 2019 cho Sách hư cấu, Huy chương Carnegie về Sách hư cấu, Giải thưởng Văn học Aspen Words 2019… Tác phẩm của ông đã được dịch sang tiếng Hindi, tiếng Hàn, tiếng Nga và tiếng Việt. Các danh hiệu của anh bao gồm học bổng từ Quỹ Elizabeth George, Poets House, Kundiman, và Quỹ Saltonstall về Nghệ thuật cũng như Giải thưởng của Học viện Nhà thơ Mỹ, Giải thưởng Văn học Mỹ Stanley Kunitz dành cho Nhà thơ trẻ… Anh là cựu tổng biên tập của Tạp chí Thrush Press và hiện đang sống ở Pioneer Valley, Massachusetts, nơi anh ấy đang giảng dạy trong chương trình MFA tại Đại học Massachusetts, Amherst.

(3). Fantastic Man: Một tạp chí Mỹ, chuyên về những người đàn ông khác thường.

(4). PTSD: viết tắt tiếng Anh của Post-Traumatic Stress Disorder (Rối loạn căng thẳng sau chấn thương). Cre.

(5). fagot: có nhiều nghĩa, ở đây hiểu là “người khó tính”. Cre.

(6). Nguồn văn bản: poetryfoundation

* Dịch và chú thích bởi Mộc Nhân