Trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Táo
quân có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc
nhưng được Việt hóa thành huyền tích "2 ông 1 bà" - vị thần Đất, vị
thần Nhà, vị thần Bếp núc. Tuy vậy người dân vẫn quen gọi chung là Táo Quân hoặc
Ông Táo.
Trọng
Cao có vợ là Thị Nhi ăn ở với nhau đã lâu mà không con, nên sinh ra buồn phiền,
hay cãi cọ nhau. Một hôm, Trọng Cao giận quá, đánh vợ. Thị Nhi bỏ nhà ra đi sau
đó gặp và bằng lòng làm vợ Phạm Lang. Khi Trọng Cao hết giận vợ, nghĩ lại mình
cũng có lỗi nên đi tìm vợ. Khi đi tìm vì tiền bạc đem theo đều tiêu hết nên Trọng
Cao đành phải đi ăn xin.
Khi Trọng Cao đến ăn xin nhà Thị Nhi, thì
hai bên nhận ra nhau. Thị Nhi rước Trọng Cao vào nhà, hai người kể chuyện và Thị
Nhi tỏ lòng ân hận vì đã trót lấy Phạm Lang làm chồng.
Phạm Lang trở về nhà, sợ chồng bắt gặp Trọng
Cao nơi đây thì khó giải thích, nên Thị Nhi bảo Trọng Cao ẩn trong đống rơm
ngoài vườn. Phạm Lang về nhà liền ra đốt đống rơm để lấy tro bón ruộng. Trọng
Cao không dám chui ra nên bị chết thiêu. Thị Nhi trong nhà chạy ra thấy Trọng
Cao đã chết bởi sự sắp đặt của mình nên nhào vào đống rơm đang cháy để chết
theo.
Phạm Lang gặp tình cảnh quá bất ngờ, thấy vợ
chết không biết tính sao, liền nhảy vào đống rơm đang cháy để chết theo vợ.
Linh hồn của ba vị được đưa lên Thượng Đế.
Thượng Đế thấy ba người đều có nghĩa, nên sắc phong cho làm Táo Quân, gọi chung
là: Định Phúc Táo Quân, nhưng mỗi người giữ một việc:
- Phạm Lang làm Thổ Công, trông coi việc bếp.
Danh hiệu: Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân
- Trọng Cao làm Thổ Địa, trông coi việc nhà
cửa. Danh hiệu: Thổ Địa Long Mạch Tôn Thần
- Thị Nhi làm Thổ Kỳ, trông coi việc chợ
búa. Danh hiệu: Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc Đức Chánh Thần.
Truyền thuyết này thể hiện rất đậm nét
trong sinh hoạt của người Việt. Trong bếp ngày xưa, thường có ba "ông đầu
rau" - tức là ba hòn đất nặn dùng để kê nồi xanh đun bếp, trong đó hai hòn
nhỏ hơn hòn thứ ba. Và nhân dân có tục lệ thờ "hai ông một bà", ngày
23 tháng Chạp hàng năm làm "lễ Táo quân", "Tết ông Công ông
Táo", "tiễn ông Táo lên chầu Trời"... Đây rất có thể là ảnh hưởng
của phong tục thờ thần lửa - một phong tục có từ lâu đời của nhiều dân tộc, tuy
nhiên cách thể hiện ở mỗi nước một khác. Ví như ở Trung Quốc, từ thời cổ đại,
Táo quân (còn được gọi là "Táo thần", "Táo vương",
"ông Táo") đã được coi là một trong bảy vị thần đất được toàn dân
cúng lễ. Nhưng nguồn gốc của Táo quân thì không nhất quán. Theo sách Hoài Nam Tử,
Viêm Đế (tức Thần Nông) mang lửa đến cho dân nên khi chết được thờ làm thần bếp.
Sách Lã Thị Xuân Thu lại coi Chúc Dung mới là thần quản lý lửa (do Viêm Đế mang
tới) nên khi chết người dân thờ làm thần lửa. Còn sách Tây Dương tạp trở thì kể:
thần lửa trông như một cô gái đẹp, tên là Ổi hay Trương Đan, tên chữ là Tử
Quách, những ngày không trăng thường lên trời tâu về việc người nào có lỗi...
Chuyện truyền miệng của người Trung Quốc lại
cho rằng trước kia mỗi tháng vua bếp lên trời một lần vào ngày tối (ngày cuối
tháng âm lịch) để báo cáo về từng người trong mỗi gia đình (nhất là về những
người đàn bà làm điều xấu); sau này, mỗi năm vua chỉ lên trời một lần vào ngày
23 hoặc 24 tháng Chạp. Đến ngày ấy, người Trung Quốc bày bàn thờ gần bếp, cúng
vua bếp bằng thịt, cá, rượu nếp, bánh kẹo; đặc biệt có thêm cả nước và cỏ khô
(cho ngựa của vua bếp "ăn" để bay và chở vua lên trời - khác với Táo
quân của ta thì cưỡi cá chép lên trời).
Tại sao ông Táo lại cưỡi cá chép về trời mà
không phải các con vật khác?
Phong tục của người Việt, ngày 23 tháng chạp,
nhà nào cũng tiễn ông Táo lên chầu trời. Trên bàn thờ có ba chiếc mũ mới bằng
giấy: một màu vàng ở giữa, hai màu đen ở hai bên - tức hai ông, một bà - không
có cỗ mặn, chỉ cúng hương hoa, sau có 3 con cá chép đang bơi trong chậu thau. 3
con cá chép có ý nghĩa làm "ngựa" để Táo quân lên chầu trời. Sau khi
cúng mũ được đốt và cá chép được mang ra thả ở ao, hồ, sông...
Tết Táo quân vào ngày 23 tháng Chạp - người
ta coi đây là ngày "vua bếp" lên chầu Trời để tâu lại việc bếp núc,
làm ăn, cư xử của gia đình trong năm qua.
Sớm ngày 23 Tết, các bà nội trợ của mỗi gia đình đã xách túi ra chợ chuẩn bị
cho mâm cỗ cúng Táo quân. Một thứ không thể thiếu trong buổi đi chợ là cá chép.
Cá Chép Vàng hay còn gọi là (Cá Chép Tiên)
là một loài động vật sống ở trên Thiên Đình, hồi trước sống trên trời, do phạm
phải lỗi, nên bị Thượng Đế đày xuống trần gian để tu hành để chuộc lại tội lỗi
của mình gây ra. Sau khi tu hành có chính quả, thì cá Chép sẽ hóa thân thành rồng
và bay lên Trời. Còn Ông Táo là do Thượng Đế phái xuống trần tục để theo dõi
loài người, xem ai là người Thiện, người Ác.
Sau đó Ông Táo bay về Thiên Đình để tâu lên
Thượng Đế những việc ở dưới trần gian Nhưng mà muốn bay lên Trời, thì Ông Táo
phải nhờ đến cá Chép mới lên được.
Làm lễ cúng ông Công ông Táo tùy nếp từng
nhà nhưng mâm cúng thường bao gồm:
- "Phục trang" của ông Công ông
Táo.
- Ba con cá chép vàng (loại nhỏ để cúng),
nhớ để vào cái bình cao cao kẻo cá nhảy ra ngoài. Tuy nhiên có nhà không cần cá
sống vì đã có cá chép giấy thường bán kèm trong túi "phục trang". Nhà
nào gần ao hồ, sông suối thì nên mua cá sống, cúng xong thì đem thả (nếu nhà có
trẻ con, cho các cháu đi thả cá và giảng giải cho các cháu biết phong tục thì rất
hay). Thả cá xong, xin nhớ đừng vứt túi ni-lông xuống sông hồ kẻo coi như là
không những không được phúc phóng sinh mà còn bị vướng vào nghiệp sát
sinh.
- Thịt lợn luộc: 1 miếng, thịt vai gáy. Nên
đi chợ sớm mua thì được thịt tươi ngon
- Một món canh: canh măng với xương.
- Một món xào có rau.
- Một đĩa muối.
- Hoa quả vàng mã.
*Lập riêng bàn thờ cúng tiễn Táo Quân ở khu
vực nhà bếp.
-------------------------
VĂN KHẤN LỄ ÔNG TÁO CHẦU TRỜI
Nam Mô A Di Đà Phật!
Kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần
Quân !
Tín chủ con là:.............
Ngụ tại: .......................
Nhằm ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm, sửa biện hương hoa phẩm vật,
xiêm hài áo mũ, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, dâng hiến Tôn Thần, đốt
nén tâm hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân giáng lâm trước án thụ hưởng lễ vật. Phỏng
theo lệ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần, soi xét lòng trần, Táo Quân chứng
giám.
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin Tôn Thần, gia ân châm chước. Ban lộc
ban phước, phù hộ toàn gia, trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo.
(Sưu tầm)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét