Người
ta có thể không có tiền bạc, không có phẩm chức, không có ái tình nhưng không
thể không có bạn.
Bạn
cũng có nhiều loại, xếp theo nhiều mối quan hệ. Thời cắp sách đến trường có bạn
học; đi làm ai cũng có bạn đồng nghiệp; rong chơi gặp bạn đường; với người khác
giới có bạn nam, bạn nữ, bạn tình; theo mức độ quan hệ có bạn thân, bạn tri kỉ
hay bạn xã giao; theo tuổi tác có bạn già, bạn vong niên; trong gia đình thì
yêu quí người bạn đời…
Bạn để
thành bằng hữu thì tất nhiên là khó. Bạn để thành thân hữu, tri kỉ thì đương
nhiên vừa khó lại vừa hiếm hoi.
Một
trong những hạnh phúc trên đời này là sống trong tình bạn. Một trong những bất
hạnh trên đời là bị bạn phản. Một trong những khốn nạn trên đời là phản bạn.
Vậy thế
nào gọi là một người bạn?
Thay vì định nghĩa hàn lâm, hãy thử suy ngẫm vài lời có cánh: "Bạn trong cơn hoạn nạn mới là bạn chân
tình"; "Trong sự cô đơn, trong đau ốm, trong bối rối - nhận thức
về tình bạn khiến ta có thể bước tiếp, thậm chí ngay cả khi bạn ta bất lực
không thể giúp ta. Họ ở đó là đủ rồi"; "Tình bạn không phai nhạt bởi
không gian hay thời gian, bởi sự giam cầm của chiến tranh, bởi khổ đau hay sự
im lặng. Chính trong những thứ đó mà nó bắt rễ sâu nhất. Chính từ những thứ đó
mà nó nở hoa".
"Bạn" là
một mối quan hệ đặc biệt mà tạo hóa đã ban cho muôn loài. Loài vật có "bạn" được
tạo lập trên môi trường cộng sinh bản năng; loài người có bạn dựa trên cơ sở "tổng hòa các mối quan hệ xã hội" bởi
với con người trong tình bạn có cả tình anh em dòng tộc, tình người, tình đồng
nghiệp, tinh thần tương ái, quan hệ xã hội…
Tình bạn khi đã nâng lên thành tri kỉ thì nó chứa đựng yếu tố phi thời
gian: "Chừng nào mà kỷ niệm về
những người bạn thân thương vẫn sống trong tim tôi, tôi sẽ nói rằng đời tốt đẹp";
phi không gian: "Bạn là người
luôn nắm tay ta, cho dù ta ở cách xa đến thế nào. Bạn là người luôn ở đó, và
luôn luôn, sẽ luôn luôn quan tâm. Bạn chính là cảm giác vĩnh hằng ở trong
tim"; phi ngôn ngữ bởi: "Ngôn
ngữ của tình bạn không phải là ngôn từ mà là ý nghĩa"; phi nghi lễ xã
giao, thoát khỏi ràng buộc vật chất - như tình bạn của Nguyễn Khuyến và Dương
Khuê được thể hiện trong bài thơ "Bạn đến chơi nhà": "Đầu trò tiếp khách trầu không có/ Bác
đến chơi đây ta với ta". Bạn tốt thật sự khó tìm, khó rời xa và không
thể quên.
Tiếng
Việt có từ ghép “bạn bè” để chỉ khái
niệm “bạn” lẫn “bè”. "Bè" cũng
là một phần của "bạn" nhưng chưa thành bạn thân mà quan hệ
trong nhóm; “bè” chỉ tạt ngang, kết giao trong hoàn cảnh nhất định không chút
tâm giao vấn vương thử thách: "Tình
bạn thì hiếm, nhưng bạn bè thì không hiếm". "Bè" thành "bạn"
là một chặng đường thấu hiểu, tin tưởng, chấp nhận mà không mưu cầu hay trục lợi.
Nói cách khác bạn là người đồng hành cùng chia vui sẻ buồn với ta trên những chặng
đường đời.
Từ “bạn” mà thành “tri kỉ” thường bắt đầu bằng những điều tâm đầu ý hợp, cùng sở
thích, cùng tư tưởng tính cách nên đã thổi bùng lên ngọn lửa bằng hữu để rồi
đến một lúc nào đó họ nhận ra sự tin tưởng và điều quan trọng nhất là dù xa
cách nhau nhưng sẽ mãi nghĩ về sự có mặt của nhau. Vì vậy khi bạn đang cô đơn,
buồn rầu và ủ rũ, hãy nhớ ràng có ai đó, ở đâu đó đang nghĩ về bạn như bạn nghĩ
về họ. Nhiều người sẽ bước qua cuộc đời bạn, nhưng chỉ vài người để lại dấu ấn
tình bạn.
Biết
bao chuyện xưa tích cũ nói về tình bạn như chuyện Quản Trọng và Bao Thúc Nha,
chuyện Bá Nha và Chung Tử Kì, truyện Thủy hử của La Quán Trung kể
chuyện 108 vị anh hùng hảo hán kết giao với nhau trên tinh thần bạn bè, vượt
qua mọi ranh giới, sự khác biệt về giai cấp xuất thân, tri thức, tính cách, văn
hóa, nghề nghiệp nhưng đều gặp nhau ở thái độ bất bình trước những trái ngang
trong xã hội nên cùng tụ họp nhau để ra tay vị nghĩa trừ gian, hoạn nạn sống chết
có nhau, ở Việt Nam có chuyện Lưu Bình
Dương Lễ… đều nói lên vẻ đẹp của tình bạn.
“Có hoạn nạn mới biết bạn bè”, câu ấy
không mới nhưng chẳng bao giờ cũ, chẳng bao giờ sai, và cũng cho thấy một điều
đặc trưng cơ bản nhất trong thử thách của tình bạn là sự trợ giúp lẫn nhau lúc
nghịch cảnh, và hơn thế, trợ giúp vô điều kiện. Danh ngôn có câu "Một người bạn thân là tuyến phòng thủ
mạnh mẽ; và người tìm thấy anh ta đã tìm thấy một báu vật".
Tình
bạn đẹp đẽ như vậy nên người ta so sánh tình bạn với nhiều thứ có ý nghĩa sâu
xa như:
- Bầu rượu (Tình bạn là bầu rượu của cuộc đời) để nói
lên sự nồng ấm;
- Sách hay (Bạn tốt cũng như sách hay,
ít và được chọn lựa; chọn lựa càng nhiều, thưởng thức càng nhiều) để nói rằng
bạn chỉ dựa trên mối quan hệ tình cảm mà còn là người cùng ta nâng cao tri thức;
- Cánh tay, tay chân (Mất đi một người bạn cũng như mất đi một cánh tay.
Thời gian có thể chữa lành nỗi đau, nhưng sự thiếu hụt không bao giờ được lấp đầy) -
để nhấn mạnh tình bạn gắn bó khó có thể rời xa còn có câu "Bằng hữu
như thủ túc" (Bạn bè cũng như tay chân);
- Cuộc hôn nhân (Tình bạn là cuộc hôn nhân của linh hồn) để ca
ngợi tình bạn thắm thiết thủy chung chẳng khác nào tình nghĩa vợ chồng;
- Ngôi sao Bắc Đẩu (Một người bạn cũng giống như ngôi sao bắc đẩu, bạn
trông vào họ khi bạn lạc đường) - khi ta lạc lối, mất phương hướng trong
cuộc đời thì luôn có bạn bên cạnh;
- Sức khỏe (Tình bạn giống như sức khỏe tốt, giá trị của nó ít được nhận
ra cho tới khi nó đã bị đánh mất) ...
Hầu như ai cũng có ít nhiều bạn hoặc bè do nhu cầu giao tiếp
hoặc cùng môi trường sinh hoạt. Ta cũng là bè của nhiều người và nhiều người
khác cũng là bè với ta, không thực sự xem ta là bạn. Cuộc sống là vậy chẳng có
gì là thất vọng hay mất niềm tin cả: có những người sẽ quên ta, ta cũng sẽ quên
những người mình gặp. Nhưng đôi khi bạn gặp những người mình không thể quên -
đó là người bạn thực sự vì "tất
cả sẽ trôi qua và biến mất, nhưng tình bạn giữa chúng ta, sự tin tưởng lẫn
nhau, niềm vui sướng của con tim, sự say mê của tâm hồn, những điều này không
tan đi và không thể bị phá hủy". Vậy nên "Không có ai là người lạ cả, chỉ có người bạn mà ta chưa nhận ra
mà thôi".
Nhiều người tưởng rằng mình có nhiều bạn, thực ra họ là những người không có hoặc
có rất ít bạn, và không biết phân biệt đâu là bạn thật, đâu là bạn giả. Bạn thật
có khuôn mặt thật, không điểm phấn tô son, bạn giả là chiếc mặt nạ, với nhiều
nét vẽ điểm tô ẩn chứa những nọc độc của lòng đố kỵ : "Bạn bè giấu những
mũi tên trong dạ/ và tình yêu là ảo mộng buông xuôi" (E-xê-nhin). Đôi
lúc có kẻ thù còn dễ chịu hơn là có những người bạn giả. Bạn giả cũng tựa
như bạc giả vậy, đã không xài được mà để trong túi có khi mang họa.
Người bạn thực sự luôn có điểm chung là người biết điểm yếu của mình nhưng chỉ
cho mình thấy điểm mạnh; cảm nhận được nỗi sợ nhưng củng cố niềm tin; thấy được
những lo lắng nhưng giúp bạn giải phóng tinh thần; nhận ra những điều bạn bất lực
nhưng nhấn mạnh những điều bạn có thể làm...
Cho nên bạn là người ta cảm thấy thoải mái khi ở cùng, ta sẵn lòng trung thành,
đem lại cho ta lời chúc phúc và ta cảm thấy biết ơn vì có họ trong đời. "Bạn
tốt khó tìm, khó bỏ lại, và không thể quên được".
Bạn
bè là những người biết rõ về bạn mà vẫn yêu bạn. Bạn bè có ích không phải chỉ bởi
họ sẽ lắng nghe ta, mà còn bởi họ sẽ cười nhạo ta; qua họ chúng ta học được những
nguyên tắc của cuộc đời và trở thành người chơi tốt hơn trong mọi cuộc chơi.
Dân gian có câu "Học thầy không tày học bạn" để nhắc nhở rằng
bạn không chỉ là điểm tựa tinh thần, tình cảm mà còn là người giúp ta tiến bộ
trên đường học vấn, tích lũy và chia sẻ kinh nghiệm trên đường đời. Tình
bạn thực sự có thể mang lại tri thức thực sự. Nó không phụ thuộc vào bóng tối
hay sự ngu dốt.
Tình bạn thật sự thật hiếm vì nó cần có một bề dày của sự gắn bó, hiểu biết, cảm
thông và tin cậy. Đến một tuổi nào đó người ta thật khó mà có thêm được những
người bạn mới, trong lúc những người bạn cũ thì cứ mất đi dần dần. Càng lớn tuổi
người ta càng cảm thấy cô đơn là vì vậy, và chẳng còn cách nào hơn là cố mà giữ
lấy và yêu lấy những tình bạn cũ kỹ, hiếm hoi còn sót lại bởi dù chúng ta đang ở
tuổi nào thì chính bạn hữu đã tạo nên thế giới.
Tục ngữ có câu "Giàu vì bạn, sang vì vợ" - đó là cái giàu
sang về tinh thần hơn là của cải vật chất. Tình bạn quí giá như vậy nên ông bà
ta khuyên "Chọn bạn mà chơi" bời "Gần mực thì
đen, gần đèn thì sáng". Nhưng làm thế nào để chọn được bạn ? Châm ngôn có
câu "Cách duy nhất để có một người bạn là hãy làm một người bạn" -
câu ấy có nghĩa là ta chân tình với người thì người cũng sẽ chân tình với ta;
tình bạn chân tình đôi khi có thể thay đổi mối quan hệ ở một con người.
Có tình bạn thực sự đã khó, giữ được bạn thân càng khó hơn bởi "Tình
bạn là cuộc hôn nhân của linh hồn, và cuộc hôn nhân này có thể gặp phải li dị".
Đó cũng là lẽ thường bởi chẳng có gì là bất biến, cho nên người hiểu tình bạn
cũng giống như làm chủ nghệ thuật xác định đúng thời điểm: có thời điểm cho sự
im lặng; có thời điểm cần buông tay và để bạn mình lao vào vận mệnh của chính họ;
và có thời điểm để chuẩn bị nhặt lên những mảnh vỡ sau khi tất cả đã kết thúc.
Cái khó của việc giữ gìn tình bạn thường rơi vào qui tắc ứng xử. Có người
khuyên nên thận trọng khi khen chê bởi: "Trách bạn kín đáo nhưng nên
khen bạn công khai" - có lẽ là sợ bạn chạm tự ái chăng ! Có người
khuyên dành thời gian cho nhau bởi: "Giúp bạn bè khi họ cần thật dễ
dàng, nhưng dành cho họ thời gian không phải lúc nào cũng thuận lợi". Có
người nghĩ đến việc vun bồi tình bạn bằng những hành động thể hiện cụ thể: "Tình
bạn có thể vượt qua hầu hết mọi thứ và phát triển trên mảnh đất cằn cỗi; nhưng
nó cần thỉnh thoảng bồi phủ một chút với thư từ và các cuộc điện thoại và những
món quà nhỏ bé ngớ ngẩn để nó không chết khô"...
Tất cả đều đúng nhưng cần phải hiểu sâu thẳm ngôn ngữ của tình bạn là những thứ
vô ngôn: "Ai cũng lắng nghe điều bạn phải nói nhưng bạn thân
thì lắng nghe điều bạn không nói"; "Bạn bè là người biết lời hát
trong trái tim bạn và có thể hát lại nó cho bạn nghe dù bạn đã quên lời".
Bạch Cư Dị có mấy câu thơ rất hay viết về tình bạn "Xuân lai vô bạn
nhàn du thiểu/ Hành lạc tam phân giảm nhị phân/ Hà huống kim triêu hạnh viên
lý/ Nhàn nhân phùng tân bất phùng quân" (Dịch Nghĩa: Xuân tới
không bạn nên ít rong chơi/ Ba phần vui bớt đi hai phần/ Huống chi sáng nay
trong vườn hạnh/ Gặp đủ mọi người nhàn hạ mà chẳng gặp bạn).
Từ “bạn” nghe có vẻ rất đơn giản nhưng ẩn trong đó là cả một quá
trình dài để hình thành nên một mối quan hệ tốt đẹp. Không sự cách biệt về
không gian hay thời gian nào có thể làm yếu đi tình bạn của những người thực
tâm bị thuyết phục bởi giá trị của nhau và ngẫm cho kĩ thì với người tri kỉ dù
chúng ta đi tới đâu, chúng ta cũng mang theo mình một phần của nhau.
Xã
hội hiện đại thời nay có mạng xã hội để kết nối bạn bè, chia sẻ thông tin. Trên
những trang cá nhân đó có khi ta gặp một người bạn xã hội mà thành tri âm tri kỉ;
cũng có khi từ bạn mà thành thù do ngôn từ hay ứng xử… Nhiều khi trên mạng xã hội,
chúng ta kết giao cả hàng trăm thậm chí hàng ngàn người bạn nhưng thật trớ
trêu, có chuyện vui buồn không biết chia sẻ cùng ai.
Mỗi người hãy tự chiêm nghiệm về tình bạn trong cõi riêng của mình để một ngày
nọ nhận ra người ấy quả thật là bạn, là tri âm tri kỷ của mình - nói theo kiểu
Bùi Giáng: "Chúng ta sinh thưở
lao đao/ Quen nhau tự những kiếp nào xa xăm".
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét