Lời tựa trong tập sách AUBADE - của Mộc Nhân Lê Đức Thịnh - tác phẩm nghiên cứu, tuyển dịch thơ Louise Glück (Nhà thơ Mỹ đạt giải Nobel Văn chương 2020); Nxb Hội Nhà văn, 2020.
Lúc 13h00 ngày 8.10.2020 giờ Thụy Điển - tức 19h00 giờ Việt Nam, thế giới biết đến tên tuổi của nữ nhà thơ người Mỹ Louise Glück được Viện Hàn lâm Thụy Điển trao giải Nobel Văn học lần thứ 113. Bà là người phụ nữ thứ 16 trên thế giới được trao tặng giải Nobel Văn học. Đó là kết quả mà Louise Glück xứng đáng được công nhận, tôn vinh cho những nỗ lực đổi mới nghệ thuật thơ ca của mình.
Chiến thắng của Nobel năm 2020 không chỉ là chiến thắng
của phái nữ mà còn là chiến thắng của cái đẹp văn chương thuần túy mà ở Louise
Glück, người ta đã nhắc đến cụm từ “cái đẹp mộc mạc” khi chọn thơ bà. Chiến thắng
của Louise Glück rất quan trọng đối với văn chương, bởi trong thi ca trữ tình của
Glück, văn chương không bị lạm dụng vào những mục đích khác hay tôn vinh ca từ
âm nhạc như đối với Bob Dylan - Nobel Văn học 2016.
***
(rút gọn 1 đoạn)
Với hơn mười tập thơ và nhiều tiểu luận phê bình, Louise Glück đã khẳng định vị trí của mình trong nền văn học đương đại Mỹ. Bà giành được nhiều giải thưởng văn học lớn bao gồm: Huy chương Nhân văn Quốc gia (National Humanities Medal), Giải thưởng Pulitzer (Pulitzer Prize), Giải thưởng Sách Quốc gia (National Book Award), Giải thưởng Hội Nhà phê bình Sách Quốc gia (National Book Critics Circle Award), Giải thưởng Bollingen (Bollingen Prize), cùng nhiều giải thưởng khác.
Bà được bổ nhiệm làm Thi sĩ Công huân Hoa Kỳ nhiệm kỳ 2003 - 2004 (Poet Laureate of the United States - nhà thơ nào được bổ nhiệm vị
trí này sẽ được viết những câu thơ vào các dịp quan trọng của đất nước trong
nhiệm kỳ).
***
Trong diễn văn công bố giải thưởng, ông Anders Olsson
- Chủ tịch Ủy ban Nobel - Viện Hàn lâm Hoàng gia Thụy Điển đã ca ngợi nhà
thơ Louise Glück, người mang lại “một
phong cách thi ca không thể nhầm lẫn, với vẻ đẹp khiêm nhường, đã làm cho sự tồn
tại của mỗi cá nhân mang một giá trị phổ quát” (for her unmistakable poetic voice that with austere beauty makes
individual existence universal). Glück đã nhìn trực diện vào nỗi đau và diễn
tả nó “một cách thẳng thắn, không khoan nhượng”. Ủy Ban Nobel nhấn mạnh đến nỗ
lực tìm kiếm “sự sáng tỏ” và mối quan tâm đặc biệt của nữ thi sĩ đến “tuổi thơ
và đời sống gia đình, mối quan hệ thân thiết giữa cha mẹ, cùng các anh chị em,
đã là một chủ đề xuyên suốt trong tác phẩm của nhà thơ”. Ngoài ra, thế giới thơ
ca của Glück còn ẩn chứa những ưu tư, tự vấn, cô đơn, nỗi đau, cái chết. Và
trong những góc nhỏ trữ tình, sâu lắng khó ai cảm thấu luôn khiến thơ bà có sức
hấp dẫn đặc biệt.
Glück thường được mô tả như một nhà thơ viết tự truyện.
Các tác phẩm của bà thể hiện cường độ cảm xúc tập trung vào việc làm sáng tỏ
các khía cạnh của chấn thương, khao khát.
Trong tác phẩm của mình, ngoài những trải nghiệm đời sống
bản thân, gia đình, xã hội… bà còn lấy cảm hứng từ thần thoại Hy Lạp, những huyền
truyện để hóa thân hay đặt nhân vật vào hoàn cảnh lựa chọn thông qua nhìn nhận
sự việc với góc nhìn mới để suy ngẫm về kinh nghiệm cá nhân và cuộc sống hiện đại.
Thế giới thi ca trong các sáng tác của Louise Glück mang chất riêng, cá tính,
man mác buồn, và sắc sảo đến mức kén người đọc.
Dù là làm thơ hay viết tiểu luận, Glück chia sẻ rằng
bà luôn cố gắng để cuốn sách sau mạnh mẽ và quyết liệt hơn tác phẩm trước. Bà
không ngừng đưa yêu cầu với bản thân. Đằng sau các nhân vật trong thơ tự sự là
một bản thể Louise Glück tự phản biện từng ngày, tìm cách đổi mới chính mình,
tìm đường đến với tự do và khai phóng. Mỗi tác phẩm của Louise Glück là kết
tinh của trái tim gai góc, trí tuệ sắc sảo và nguồn sống mãnh liệt.
Những tác phẩm thơ của Louise Glück dù đoạt giải hay
không đều thể hiện nhiều phong cách và bối cảnh khác nhau: từ Cựu ước cho đến
thần thoại Hy Lạp cổ đại hay thiên nhiên và những khu vườn... đều thấm đẫm tình
yêu, cái chết, gợi lên vẻ đẹp trữ tình.
***
Louise Glück là nhà thơ nổi tiếng của thơ ca đương đại
Mỹ từ những năm 1970. Tuy nhiên ở Việt Nam, số người quan tâm đến Louise Glück
chưa nhiều. Bạn đọc Việt Nam có thể biết đến Emily Dickinson, Walt Whitman...
nhưng chưa tìm hiểu nhiều về Louise Glück. Thời gian gần đây, giới chuyên môn
cũng như bạn yêu văn học học nước ngoài bắt đầu quan tâm đến thơ Louise Glück
hơn.
Nhiều bài dịch thơ, giới thiệu thơ bà đăng rải rác
trên các trang mạng và các báo, tạp chí văn nghệ. Điều đó nói lên việc trao giải
Nobel cho Louise Glück đã kích hoạt bạn đọc đến với văn học Mỹ đương đại trong
tâm thế khám phá và tiếp nhận.
Tôi cũng không ngoại lệ. Việc đi vào thế giới thơ
Louise Glück trong phạm vi khả năng cho phép của bản thân đã nói lên nhu cầu
tìm hiểu, chia sẻ những tri kiến hạn hẹp của mình về một tác gia lớn của văn học
thế giới.
Trong một bài trả lời phỏng vấn tờ New York Time,
Louise Glück nói rằng “Tôi không muốn đóng vai trò trung gian cho trải nghiệm của
độc giả với tác phẩm của mình. Tôi không quan tâm đến việc mở rộng khán giả…
người thích thơ tôi dù số lượng ít nhưng cường độ cảm xúc ở họ khá cao và đầy
nhiệt huyết”. Điều đó nói lên rằng người đọc và hiểu thơ bà không nhiều - dù
thơ bà hướng đến những vấn đề nhân loại và bà không nhất thiết phải chìu theo
thị hiếu thơ ca của số đông.
Thơ Louise Glück mang vẻ đẹp giản dị mà bí ẩn, tự sự
mà khó nắm bắt, đời sống hiện thực mà lại hàm ngôn… Vậy nên nếu người đọc cứ
bám víu vào ngữ pháp, câu chữ, cứ cố công tìm kiếm nội dung, truy vấn ẩn ngữ…
thì sẽ khó tiếp cận thơ bà.
(rút gọn 1 đoạn)
Trong trạng thái như thế, việc đọc và cảm hiểu thơ Louise Glück không phải là điều dễ dàng với bạn đọc bởi những lý do sau:
- Tính ẩn dụ và hàm ngôn trong thơ bà khá sâu sắc, mà
muốn hiểu các tầng nghĩa phải có tri kiến nhất định về văn hóa, lịch sử, triết
học, xã hội học… và nhất là phải có năng lực giải mã ngôn ngữ thơ ca thông qua
các sự vật, sự kiện, điển tích. Thơ Louise Glück thực ra cần được đọc trọn vẹn
cả bài, việc trích dẫn vài câu dẫu có mang lại ít nhiều thông điệp nhưng bạn đọc
không thể hình dung vẻ đẹp của những bài thơ này.
- Thơ Louise Glück về cơ bản là thơ hiện đại và hậu hiện
đại (Postmodernism) nên việc tiếp cận với các yếu tố hình thức như nhịp điệu,
ngắt dòng, sử dụng dấu câu, tổ chức câu, cách viết hoa… có thể gây cảm giác lạ
lẫm, thậm chí là khó chịu đối với nhiều bạn đọc. Hậu hiện đại là một khái niệm
mang tinh thần thời đại với nhiều đặc điểm riêng biệt thể hiện trạng thái tâm
thức (state of mind), chống lại những nguyên lí hình thức như vần nhịp, tổ chức
câu, diễn dịch, nhận thức, ẩn dụ… để đưa đến một cách thức nhìn nhận đời sống mới
mẻ, riêng biệt, cách thức thể hiện khác lạ trong nghệ thuật, đóng gói nhiều cảm
xúc.
- Thơ Gluck không gắn với tín ngưỡng tôn giáo hay
triết học mà nó thể hiện từ việc thi nhân thường nhìn lại thần thoại, khám phá
thiên nhiên, gắn với tâm lý học hiện đại để giãi bày, biểu lộ, giải thích, truy
vấn, phát hiện cảm xúc, nội giới nữ tính của mình. Bà không chọn khuynh hướng
giải thiêng mà đi vào lạ hóa cách kể những câu chuyện của mình.
Thơ Louise Glück có những đặc điểm của Postmodernism cả về hình thức lẫn nội
dung. Tuy nhiên, dù là gì đi nữa, đây vẫn là lối thơ kiệm lời mà sắc sảo thể hiện
qua phương thức tự sự hay biểu cảm.
***
Để giải quyết những vấn đề khó khăn đó khi tiếp cận và
chia sẻ những cảm hiểu về thơ Louise Glück với bạn đọc, tác giả đã tổ chức tập
sách này theo một cách khả dĩ nhất:
- Chọn giới thiệu những bài thơ tiêu biểu nhất cho các
chủ đề thơ của Louise Glück như: sự sống - cái chết, tự nhiên - con người, cách
nhìn mới thông qua các huyền thoại, hạnh phúc - nỗi đau… để bạn đọc hình dung về
sinh quyển trong thơ bà.
- Ở mỗi tác phẩm được giới thiệu, chúng tôi cố gắng giải
mã những thông tin cơ bản nhất về điển tích, nội dung, thông điệp, nghệ thuật của
tác phẩm theo tìm hiểu của cá nhân để bạn đọc đồng hành trong tiếp nhận. Điều
này có thể đi ngược lại với quan niệm của Glück như đã nói ở trên “không muốn
đóng vai trò trung gian cho trải nghiệm của độc giả với tác phẩm của mình”. Tuy
nhiên với góc độ cùng học hỏi và chia sẻ, tôi nghĩ điều này là cần thiết.
- Về dịch thuật phần thơ, chúng tôi cố gắng trung
thành với nguyên tác để thể hiện đúng phong cách ngôn ngữ văn bản của tác giả.
Hiện nay, một số người dịch thơ Glück - cũng như các tác giả thơ nước ngoài
khác - theo cách Việt hóa các bài thơ theo lối thơ năm chữ, sáu chữ, bảy chữ,
tám chữ, thơ lục bát… Điều đó có mặt tích cực là làm bạn đọc hài lòng về mặt âm
vận nhịp bởi bản dịch gần gũi với thơ truyền thống Việt; lại dễ hiểu. Nhưng mặt
khác đã làm mất đi phong cách tác giả khiến người đọc khó nhận ra tính hiện đại,
cái riêng, thành tựu thơ ca mà Louise Glück đã được thế giới ghi nhận.
- Về chuyển ngữ đại từ I và You trong nguyên
tác: tùy theo ngữ cảnh trong mỗi tác phẩm mà nó nói lên tương quan của người đối
thoại với đối thể trữ tình mà chúng tôi chọn những đại từ tiếng Việt phù hợp. Có
khi là anh - em, tôi - bạn, con - mẹ (cha), con - Chúa…
- Về chuyển ngữ một số danh từ chỉ các loại cây, hoa,
con vật: một số danh từ có từ Việt tương đương, tuy nhiên nhiều danh từ không
có trong tiếng Việt. Vậy nên tùy trường hợp mà chúng tôi chọn một trong nhiều
cách: sử dụng nguyên ngữ, sử dụng phiên âm Hán Việt, sử dụng từ Việt tương ứng.
***
Thơ ca - dù viết về bóng đêm nhưng nó phải thể hiện
bình minh; dù viết về nỗi đau nhưng nó phải soi lên niềm hạnh phúc; dù đề cập đến
những vấn đề thế giới rộng lớn nhưng nó là những câu chuyện nhỏ từ mỗi cá nhân;
dù trầm mặc cái chết, nỗi đau đời, đau đáu nhân sinh nhưng nó vẫn hướng về niềm
hy vọng, sự sống và hạnh phúc.
Nếu nói mỗi bài thơ của Louise Glück là một khúc bình
minh từ đời sống điều ấy chắc hản đúng.
Trong niềm cảm hứng đó, tôi đã chọn tựa AUBADE (Khúc bình minh) để đặt tên cho
tập sách này.
Trong một stanza
(đoạn thơ) của bài Aubade - tên của
một bài thơ của Louise Glück, tác giả viết: “Thế giới thật rộng
lớn. Rồi thế giới nhỏ lại…rất nhỏ, đủ nhỏ để vừa vặn với não bộ… Nhưng thời
gian lặm vào mọi ngõ ngách, thành chiều kích bi kịch” (The world was very large. Then the world was small, very small, small
enough to fit in a brain… But time seeped in anyway, that was the tragic dimension).
Vậy nên, bạn và
tôi, đọc thơ Louise
Glück hay bất cứ loại thơ nào cũng nên hiểu rằng: thơ là tiếng nói của trái
tim, khối óc khởi nguồn từ thế giới rộng lớn và tất cả cảm hứng thi ca chỉ là
giải mã những giấc mơ (All poetic inspiration is but dream interpretation).
***
Với việc chia sẻ những tìm hiểu ít ỏi, chừng mực về
Louise Glück, tôi không có tham vọng gì ngoài việc cùng bạn đọc lướt qua những
góc cạnh lập thể của ngôn từ, những ám tượng đời sống hiện tồn nhưng tràn đầy
niềm tin qua 53 bài thơ trong sự nghiệp thơ ca khá đồ sộ của Louise Glück mà
tôi đề cập trong tập sách này. Biết đâu bạn đọc sẽ đồng cảm bởi những câu chuyện
của Louise Glück có khi thuộc về bạn, về tôi về mỗi chúng ta.
Trong quá trình sưu tập, tìm hiểu,
dịch thuật, biên soạn để thực hiện cuốn sách, chắc hẳn tác giả không thể tránh
khỏi sai sót về kỹ thuật hoặc nhầm lẫn về học thuật. Kính mong bạn đọc thông
cảm.
Tác giả xin chân thành cảm ơn.
Mộc Nhân Lê Đức Thịnh
* Sách in xong, nộp lưu chiểu tháng 3/ 2021 và phát hành Tháng 4/ 2021
* Liên hệ tác giả: sđt 0975 247 248 để mua sách này.
Giá bìa: 130.000 đồng (bao gồm phí ship)
* Chuyển tiền vào TK: Lê Đức Thịnh
số tk: 4205 215 007 309 - AgriBank Quảng Nam.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét