3.737. ĐỘNG TỪ THỨC

   Động Từ Thức còn gọi là Động Bích Đào, là một hang động núi đá vôi nằm trên dãy núi Tam Điệp, thuộc địa bàn huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Động gắn liền với truyền thuyết Từ Thức gặp tiên.

Tôi đã đến đây
vào một ngày cuối năm 2025

Truyền thuyết kể rằng: Từ Thức người xứ Thanh, thi đỗ, làm tri huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. Nhân một lần trẩy hội đã cởi áo gấm giúp một cô gái xinh đẹp gặp tình huống éo le. Thời gian sau chàng từ quan, tìm thú vui nhàn tản. Một lần Từ Thức đi qua núi và thấy một động đá vôi đẹp, rồi được gặp Giáng Hương, chính là người chàng đã cứu thuở nào. Hai bên kết duyên, sống với nhau được một năm, thuận hoà, êm ấm, Từ Thức chợt nhớ nhà, xin được về thăm. Cảm thông nỗi niềm của chồng, Giáng Hương sắm xe và gài sẵn phong thư kín nói lời ly biệt. Khi đến quê, tất cả đều đổi thay, Từ Thức hỏi một cụ già râu tóc bạc phơ thì mới biết đó là cháu nội của mình. Chàng đã đi quá lâu, giờ trở về không ai nhận ra. Từ Thức muốn trở lại cõi tiên với vợ, nhưng chẳng thể. Trước cửa động giờ đây dây leo chằng chịt đan kết thành những chiếc võng.

Ngoài cửa động có một miếu nhỏ gọi là miếu Sơn Thần. Ngay trên vách đá cửa động có tạc bài thơ đề của Lê Quý Đôn khi viếng thăm động vào thế kỷ XVIII.

Sâu trong động, có rất nhiều nhũ đá tạo thành những hình thù độc đáo và được gắn liền với truyền thuyết về Từ Thức và Giáng Hương. Trên trần động là khối đá vôi hình vòng cung như một chiếc bát úp khổng lồ; có một nhũ đá toả xuống trông như một trái đào tiên, nên động còn được gọi là động Bích Đào. Dưới là nền đá phẳng, nhẵn, là vết tích đền thờ Từ Thức còn lưu lại đến hôm nay… cùng nhiều tảng đá, hang hốc thạch nhũ có màu sắc và hình khối kỳ lạ khác bao quanh được đặt tên: kho tiền, kho vàng, kho muối, kho gạo, bệ thờ, buồng tắm, thư phòng, chim thú, dấu chân người, bàn cờ, giếng tiên…

Thế kỷ XVIII, Lê Quý Đôn khi vãn cảnh động Từ Thức đã đề tặng bài thơ tạc vào núi đá ngay cửa động; bản dịch như sau:

   Thần tiên vẫn bảo chuyện mơ màng,
   Động Bích Đào kia cỏ mọc hoang.
   Trời bể tìm tòi, mê huyện Thức!
   Nước mây chờ đợi, mệt nàng Hương!
   Vang om thạch động trăng gần sáng,
   Nhạt nhẽo diêm điền muối đẵm sương,
   Giấc mộng Thiên Thai mong mỏi mãi,
   Ai hay cũng chỉ hí du trường!

Động Từ Thức còn được nhiều tao nhân, mặc khách thăm viếng, ngợi ca, là "Nam thiên đệ thất động" - tức hang động đẹp thứ bảy dưới trời Nam. Năm 1992 đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng di tích cấp quốc gia.

Tôi đã đến đây vào một ngày cuối năm 2025.