1.131. NHỚ TRẦN VÀNG SAO

          Mộc Nhân

           Hôm nay, nhà thơ Trần Vàng Sao, tác giả "Bài thơ của một người yêu nước mình" đã mất lúc 14h45 ngày 9/5 tại nhà riêng ở phường Vỹ Dạ, thành phố Huế, hưởng thọ 77 tuổi. Tôi lưu giữ những dòng này để nhớ về một nhà thơ đáng kính.

Trần Vàng Sao tên thật là Nguyễn Đính, sinh năm 1941 (Tân Tỵ) ở Thừa Thiên - Huế. Năm 1961 ông thi đỗ tú tài rồi vào Đại học Huế, tham gia các phong trào đấu tranh của sinh viên cùng thế hệ với Hoàng Phủ Ngọc Tường, Trần Quang Long, Ngô Kha. Từ 1965 đến 1970, ông lên chiến khu và công tác tại Ban Tuyên huấn Thành uỷ Huế, viết báo với các bút danh Nguyễn Thiết, Lê Văn Sắc, Trần Sao.

Năm 1970 ông được đưa ra miền Bắc an dưỡng, chữa bệnh. Ở nơi đây, ông có viết nhật ký gồm những suy nghĩ của ông về cái gọi là "hậu phương xã hội chủ nghĩa" và sau đó bị tố cáo, đấu tố và cô lập đến nỗi ông có cảm giác không còn được coi là con người mà đã thành "một con vật, một con chó” (Hồi ký "Tôi bị bắt” của ông). Từ một nhà thơ có bút hiệu rất chi là cách mạng, ông đã bị coi là kẻ phản động nói xấu lãnh tụ đả kích chế độ, dẫn đến bị trù dập và hành hạ đến sống dở chết dở, bị mọi người khinh bỉ xa lánh… Có lẽ vì điều này nên giai đoạn trước báo chí và các nhà xuất bản dè chừng với tác phẩm của ông nhưng tôi tin rằng Trần Vàng Sao hãnh diện vì thơ của mình đã có chỗ đứng một cách đàng hoàng trân trọng trong lòng bạn đọc.

Ông hầu như không xuất bản thơ nhưng lại nổi tiếng với "Bài thơ của một người yêu nước mình" sáng tác tháng 12 năm 1967 và được chọn trong 100 bài thơ xuất sắc nhất Việt Nam thế kỷ 20. Ngoài bài thơ trên, ông còn nhiều tác phẩm được nhiều người biết như “Người đàn ông 43 tuổi nói về mình” (1984), “Buổi trưa giữa đường tôi ngồi núp mưa”...

"Bài thơ của một người yêu nước mình"  dài 155 câu được tác giả trình bày theo lối tự do. Nét đặc trưng của bài thơ là sự hòa quyện giữa cảm xúc trữ tình của tác giả với hình tượng đất nước, đặt trong liên hệ với người mẹ, người thân, người yêu và quê hương khốn khó cùng khát vọng độc lập tự do, khát vọng làm người chân chính:

          Buổi sáng tôi mặc áo đi giày 

                                   ra đứng ngoài đường 

         Gió thổi những bông nứa trắng bên sông 

         Mùi toóc khô còn thơm lúa mùa qua 

         Bầy chim sẻ đậu trước sân nhà 

         Những đứa trẻ đứng nhìn ngấp nghé 

         Tôi yêu đất nước này như thế

         Mỗi buổi mai 

         Bầy chim sẻ ngoài sân 

         Gió mát và trong 

         Đường đi đầy cỏ may và muộng chuộng 

         Tôi vẫn sống 

            vẫn ăn 

                  vẫn thở 

                           như mọi người 

  

         Đôi khi chợt nhớ một tiếng cười lạ 

         Một câu ca dao buồn có hoa bưởi hoa ngâu 

         Một vết bùn khô trên mặt đá 

         Không có ai chia tay 

         Cũng nhớ một tiếng còi tàu. 

         Mẹ tôi thức khuya dậy sớm 

         Năm nay ngoài năm mươi tuổi 

         Chồng chết đã mười mấy năm 

         Thuở tôi mới đọc được i tờ 

         Mẹ thương tôi mẹ vẫn tảo tần 

         Nước sông gạo chợ 

         Ngày hai buổi nhà không khi nào vắng người đòi nợ 

         Sống qua ngày nên phải nghiến răng 

         Cũng không vui nên mẹ ít khi cười 

         Những buổi trưa buổi tối 

         Ngồi một mình hay khóc 

         Vẫn thở dài mà không nói ra 

         Thương con không cha 

         Hẩm hiu côi cút 

         Tôi yêu đất nước này xót xa 

         Mẹ tôi nuôi tôi mười mấy năm không lấy chồng 

         Thương tôi nên ở góa nuôi tôi 

         Những đứa nhà giàu hằng ngày chửi bới 

         Chúng cho mẹ con tôi áo quần tiền bạc, 

                                                        như cho một đứa hủi 

          Ngày kỵ cha họ hàng thân thích không ai tới 

          Thắp ba cây hương 

          Với mấy bông hải đường 

          Mẹ tôi khóc thút thít 

          Cầu cha tôi phù hộ tôi nên người 

          Con nó còn nhỏ dại 

          Trí chưa khôn chân chưa vững bước đi 

          Tôi một mình nuôi nó có kể chi mưa nắng 

          Tôi yêu đất nước này cay đắng 

           Những năm dài thắp đuốc đi đêm 

           Quen thân rồi không ai còn nhớ tên 

           Dĩ vãng đè trên lưng thấm nặng 

           Áo mồ hôi những buổi chợ về 

           Đời cúi thấp 

           Giành từng lon gạo mốc, 

           Từng cọng rau hột muối 

           Vui sao khi con bữa đói bữa no 

           Mẹ thương con nên cách trở sông đò 

          Hàng gánh nặng phải qua cầu xuống dốc 

          Đêm nào mẹ cũng khóc 

          Đêm nào mẹ cũng khấn thầm 

          Mong con khôn lớn cất mặt với đời 

          Tôi yêu đất nước này khôn nguôi 

          Tôi yêu mẹ tôi áo rách 

           Chẳng khi nào nhớ tuổi mình bao nhiêu.

           Tôi bước đi 
           Mưa mỗi lúc mỗi to, 

           Sao hôm nay lòng thấy chật 

           Như buổi sáng mùa đông chưa thấy mặt trời mọc 

           Con sông dài nằm nhớ những chặng rừng đi qua 

           Nỗi mệt mỏi, rưng rưng từng con nước 

           Chim đậu trên cành chim không hót 

           Khoảng vắng mùa thu ngủ trên cỏ may 

           Tôi yêu đất nước này những buổi mai 

           Không ai cười không tiếng hát trẻ con 

           Đất đá cỏ cây ơi 

           Lòng vẫn thương mẹ nhớ cha 

           Ăn quán nằm cầu 

           Hai hàng nước mắt chảy ra 

           Mỗi đêm cầu trời khấn phật, tai qua nạn khỏi 

           Tôi yêu đất nước này áo rách 

           Căn nhà dột phên không ngăn nổi gió 

           Vẫn yêu nhau trong từng hơi thở 

           Lòng vẫn thương cây nhớ cội hoài 

           Thắp đèn đêm ngồi đợi mặt trời mai 

           Tôi yêu đất nước này như thế 

           Như yêu cây cỏ ở trong vườn 

           Như yêu mẹ tôi chịu khó chịu thương 

           Nuôi tôi thành người hôm nay 

           Yêu một giọng hát hay 

           Có bài mái đẩy thơm hoa dại 

           Có sáu câu vọng cổ chứa chan 

           Có ba ông táo thờ trong bếp 

           Và tuổi thơ buồn như giọt nước trong lá sen 

           Tôi yêu đất nước này và tôi yêu em 

           Thuở tóc kẹp tuổi ngoan học trò 

           Áo trắng và chùm hoa phượng đỏ 

           Trong bước chân chim sẻ 

           Ngồi học bài và gọi nhỏ tên tôi 

           Hay nói chuyện huyên thuyên 

           Chuyện trên trời dưới đất rất lạ 

           Chuyện bông hoa mọc một mình trên đá 

           Cứ hay cười mà không biết có người buồn. 

           Sáng hôm nay gió lạnh vẫn còn 

           Khi xa nhà vẫn muốn ngoái lại 

           Ngó cây cam cây vải 

           Thương mẹ già như chuối ba hương 

           Em chưa buồn 

           Vì chưa rách áo 

           Tôi yêu đất nước này rau cháo 

           Bốn ngàn năm cuốc bẫm cày sâu 

           Áo đứt nút qua cầu gió bay 

           Tuổi thơ em hãy giữ cho ngoan 

           Tôi yêu đất nước này lầm than 

           Mẹ đốt củi trên rừng cha làm cá ngoài biển 

           Ăn rau rìu rau éo rau trai 

           Nuôi lớn người từ ngày mở đất 

           Bốn ngàn năm nằm gai nếm mật 

           Một tấc lòng cũng trứng Âu Cơ 

           Một tiếng nói cũng đầy hồn Thánh Gióng.

           Tôi đi hết một ngày 

           Gặp toàn người lạ 

           Chưa ai biết chưa ai quen 

           Không biết tuổi không biết tên 

           Cùng sống chung trên đất 

           Cùng nỗi đau chia cắt Bắc Nam 

           Cùng có chung tên gọi Việt Nam 

           Mang vết thương chảy máu ngoài tim 

           Cùng nhức nhối với người chết oan ức 

           Đấm ngực giận hờn tức tối 

           Cùng anh em cất cao tiếng nói 

           Bản tuyên ngôn mười bốn triệu người đòi độc lập tự do 

           Bữa ăn nào cũng phải được no 

           Mùa lạnh phải có áo ấm 

           Được nói cười hát ca yêu đương không ai cấm 

           Được thờ cúng những người mình tôn kính 

           Hai mươi năm cuộc đời chưa khi nào định.

           Tôi trở về căn nhà nhỏ
           Đèn thắp ngọn lù mù
           Gió thổi trong lá cây xào xạc 

           Vườn đêm thơm mát 

           Bát canh rau dền có ớt chìa vôi 

           Bên hàng xóm có tiếng trẻ con khóc 

           Mẹ bồng con lên non ngồi cầu Ái tử 

           Đất nước hôm nay đã thấm hồn người 

           Ve sắp kêu mùa hạ 

           Nên không còn mấy thu 

           Đất nước này còn chua xót 

           Nên trông ngày thống nhất 

           Cho bên kia không gọi bên này là người miền Nam 

           Cho bên này không gọi bên kia là người miền Bắc 

           Lòng vui hôm nay không thấy chật 

           Tôi yêu đất nước này chân thật 

           Như yêu căn nhà nhỏ có mẹ của tôi 

           Như yêu em nụ hôn ngọt trên môi 

           Và yêu tôi đã biết làm người 

           Cứ trông đất nước mình thống nhất.

                                (19-12-1967)

* Một bài thơ khác đã từng làm ông khổ ải là bài thơ "Người đàn ông bốn mươi ba tuổi nói về mình"  được đăng trên tạp chí Sông Hương số kỷ niệm 5 năm ngày tạp chí ra đời. Bài thơ lập tức gặp phản ứng dữ dội của một số chức sắc địa phương và nhà thơ Thái Ngọc San - thư kí tòa soạn người chịu trách nhiệm chọn đăng bài thơ phải rời khỏi tờ báo và nhà thơ Trần Vàng Sao tiếp tục sống với những khó khăn của riêng mình. Người đàn ông 43 tuổi trong bài thơ chỉ nói về cảnh sống lặng lẽ của mình mà cũng đủ khiến nhiều kẻ quyền hành bất an và ra tay bịt miệng ông – nguyên văn bài thơ:

1.

tôi tuổi tỵ

năm nay bốn mươi ba tuổi

thường không có một đồng trong túi

buổi sáng buổi chiều

thứ hai thứ ba thứ bảy chủ nhật

trong nhà ngoài sân với hai đứa con

cây cà cây ớt

con chó con mèo

cái đầu gãy cái tay gãy của con búp bê

cọng cỏ ngọn lá vú sữa khô

thúng mủng chai chén sách vở quần áo mũ nón cuốc rựa trên ghế dưới bàn

hai ba ngày một tuần một tháng có khi không đi đâu hết

một hai ba giờ sáng thức dậy ngồi vác mặt ngó trời nghe chó sủa

miếng nước trà mốc nguội có mùi bông lài rát cổ

cũng không có chi phiền

vấn một điếu thuốc hút

hai ba lần tắt đỏ

rồi nửa chừng rách giấy

bạn bè gặp nhau

cho uống một ly cà phê

một lần

qua hai lần phải tránh

không phải ai cũng nghĩ như mình

nhiều đứa vui gặp nhau cho năm ba đồng một chục

đưa tay cầm lấy

miệng nói không được

2.

tôi thấy tôi như người tù được thả rông

lang thang giữa đường giữa phố

nhìn hết mọi người

xem mình lâu ngày mặt mũi có khác người không

tôi đi lui

tôi đi tới

phố phường đông chật

tiếng cười tiếng la tiếng nói tiếng xe cộ

chẳng có ai quen thử nói chào tôi một tiếng

tôi đưa hai tay lên đầu vuốt tóc

lấy chân hất một hòn đá

cúi xuống nhìn mấy bao thuốc không bên lề đường

rồi đi về

qua cầu dép sút một quai

tôi không muốn nhớ gì hết

3.

tôi ngồi trên hòn đá trước nhà

buổi chiều không có một con chim đậu trên cây

đám trẻ con chia phe bắn nhau cười la ngoài sân

đứa sống đứa chết cãi nhau ăn gian chửi thề

những người đi bán về nói chuyện to

hai đứa nhỏ nhà bên cạnh cầm đèn che miếng lá chuối

qua xin lửa hỏi tôi nấu cơm chưa

tôi cười lắc đầu muốn đi ngủ

trong gió có mùi rơm cháy

tôi không biết làm gì hết

tôi bỏ hai chân ra khỏi dép cho mát

đám trẻ con bỏ chơi chạy theo phá đàn trâu bò đi qua

tôi bước vào nhà mở rộng hai cánh cửa lớn thắp một cây đèn để lên bàn thờ

hai đứa con ra ngoài đường chờ mẹ chưa về

trời còn lâu mới tối

tôi đi gánh một đôi nước uống

4.

tôi sống yên ổn với những việc làm hàng ngày của mình

không định được ngày mai

có một đồng để mua cho con nửa cái bánh tráng hay hai cái kẹo gừng

có hai đồng cất dưới chân đèn trên bàn thờ

           lỡ khi hết dầu thắp tới bữa thiếu ruốc hết bột ngọt

mả cha cuộc đời quá vô hậu

cơm không có mà ăn

ngó lui ngó tới không biết thù ai

những thằng có thịt ăn thì chẳng bao giờ ỉa vất

5.

lâu ngày tôi thấy quen đi

như quen thân thể của mình

tiếng ho gà nửa đêm của những đứa bé chưa đầy hai tuổi

buổi chiều không có cơm ăn

những con ruồi ăn nước mũi khô trên má

những đứa đau quan sát những con chuột

chết lòi ruột ở bến xe đò

những tiếng cha mẹ vợ chồng anh em con cái

chửi bới la hét trong bữa ăn

người điên ở trần đứng làm thinh giữa trời mưa ngoài chợ

những ngày hết gạo hết tiền hết củi

muối sống không còn một hột của tôi

những trách canh rau khoai tháng năm không có bột ngọt

hai mắt tôi mở to

đầu tôi cúi thấp

miệng tôi há ra

những lá khoai nhám và rít mắc vài hột cơm

dồn cứng chật cuống họng

nói thật lúc này tôi muốn được say rượu

họa may thấy một đồng thành ba bốn đồng

6.

nhiều khi tôi quá chán

chân tay rã rời

đầu óc đau nhức

không muốn làm gì hết

mấy đứa nhỏ chơi buôn bán bỏ đi đâu không biết

để đất đá lá cây đầy nhà

tôi dựa cửa ngồi yên một chỗ

dụi mắt nghĩ hết chuyện này tới chuyện khác

nói chi tới những đứa đã chết trên rừng giữa phố

bạn bè có đứa giàu đứa nghèo

đứa ngụy đứa cách mạng

đứa của tiền ăn tiêu mấy không hết

đứa không có được một cái áo lành

đứa đi kinh tế mới ba bốn bảy tám năm

trở về xách một cái bị lát

mặt cắt không có một hột máu

đứa đạp xe thồ ngồi vắt chân ăn củ sắn

chờ khách ở bến xe

đứa vô tích sự ở nhà không có việc chi làm

có đứa râu tóc dài che kín mặt

có đứa tàng không nhớ mình tên chi

có đứa chịu không nổi dắt vợ con vào nam

ăn chợ ngủ đường

mỗi lần gặp nhau mở to mắt cười hút một điếu thuốc

hết chuyện nói

hai đứa con đi chơi về cười nói

đứa nhỏ bắt tôi đánh trống

cho nó làm ông địa múa thiên cẩu

7.

cái trống lon mặt ni lông và hai chiếc đũa tre

tôi đánh

múa đi các con

này đây cái nón gãy vành làm đầu thiên cẩu

và sợi dây chuối treo ngọn lá làm tiền

múa đi các con

cái bụng ông địa to tròn giơ lỗ rún gài nút áo không được

ông địa chống tay vỗ bụng ngửa mặt lên trời cười ha ha

tôi vỗ tay hoan hô

và không biết mình có nhớ ra được

                             cái mặt ông địa không

                                       (tháng 9 năm 1984)

* Bài thơ "TAU CHƯỞI" của ông cũng được nhiều người biết đến:

   tau tức quá rồi

   tau chịu không nổi

   tau nghẹn cuống họng

   tau lộn ruột lộn gan

   tau cũng có chân có tay

   tau cũng có đầu có óc

   có miệng có mắt

   có ông bà

   có cha mẹ

   có vợ con có ngày sinh tháng đẻ

   có bàn thờ tổ tiên một tháng hai lần

   rằm mồng một hương khói bông ba hoa quả

   tau đầu tắt mặt tối

   đổ mồ hôi sôi nước mắt

   vẫn đồng không trự nõ có

   suốt cả đời ăn tro mò trú

   suốt cả đời khố chuối Trần Minh

   kêu trời không thấu

   tau phải câm miệng hến

   không được nói

   không được la hét

   nghĩ có tức không

   tau chưởi

   tau phải chưởi

   tau chưởi bây

   tau chưởi thẳng vào mặt bây

   không bóng không gió

   không chó không mèo

   mười hai nhánh họ bây đem lư hương bát nước

   giường thờ chiếu trải sắp hàng một dãy ra đây

   đặng nghe tau chưởi

   tau kêu thằng khai canh khai khẩn tam đợi mười đời

   cao tằng cố tổ ông nội ông ngoại cha mẹ chú bác cô dì

   con cháu thân hơi cật ruột bây tau chưởi

   tau chưởi cho tiền đời dĩ lai bây mất nòi mất giống

   hết nối dõi tông đường

   tau chưởi cho mồ mả bây sập nắp

   tau chưởi cho bây có chết chưa liệm ruồi bu kiến đậu

   tam giáo đạo sư bây

   cố tổ cao tằng cái con cái thằng nào móc miếng cho bây

   hà hơi trún nước miếng cho bây

   bây ỉ thế ỉ thần

   cậy nhà cao cửa rộng

   cậy tiền rương bạc đống

   bây ăn tai nói ngược

   ăn hô nói thừa

   đòn xóc nhọn hai đầu

   ngậm máu phun người

   bây bứng cây sống trồng cây chết

   vu oan giá hoạ

   giết người không gươm không dao

   đang sống bây giả đò chết

   người chết bây dựng đứng cho sống

   bây sâu độc thiểm phước

   bây thủ đoạn gian manh

   bây là rắn

   rắn

   toàn là rắn

   như cú dòm nhà bệnh

   đêm bây mò

   ngày bây rình

   dưới giường

   trên bàn thờ

   trong xó bếp

   bỏ tên bỏ họ cha mẹ sinh ra

   bây mang bí danh

   anh hùng dũng cảm vĩ đại kiên cường

   lúc bây thật lúc bây giả

   khi bây ẩn khi bây hiện

   lúc người lúc ma

   lúc lên tay múa ngón sủi bọt mép gào thét

   lúc trợn mắt khua môi múa mỏ đả đảo muôn năm

   lúc như thầy tu vào hạ

   lúc như con nít đói bụng đòi ăn

   hai con mắt bây đứng tròng

   bây bắt hết mọi người trứơc khi chết phải hô

   cha mẹ bây ông nội ông ngoại bây tiên sư cố tổ bây

   sống dai đời đời kiếp kiếp

   phải quỳ gối cúi đầu

   nghe bây nói không được cãi

   phải suốt đời làm người có tội

   vạn đợi đội ơn bây

   đứa nào không nghe bây hớt mỏ chôn sống

   thằng nào không sợ bây vằm mặt thủ tiêu

   bây làm cho mọi người tránh nhau

   bây làm cho mọi người thấy nhau nhổ nước miếng

   đồ phản động

   đồ chống đối

   đồ không đá bàn thờ tổ tiên

   đồ không biết đốt chùa thiêu Phật

   thượng tổ cô bà bây

   mụ cô tam đợi mười đời bây

   tau xanh xương mét máu

   thân tàn ma dại

   rách như cái xơ mướp chùi trách nồi không sạch

   mả ông bà cố tổ bây kết hết à

   tụi bây thằng nào cũng híp mắt hai cằm

   bây ăn chi mà ăn đoản hậu

   ăn quá dã man

   bây ăn tươi nuốt sống

   mà miệng không dính máu

   người chết bây cũng không chừa

   năm năm mười năm hai mươi năm

   xương chân xương tay sọ dừa vải liệm`

   bây nhai bây khới bây mút

   cả húp cả chan bây còn kêu van xót ruột

   bao nhiêu người chết diều tha quạ rứt xương

   khô cốt tàn dọc bờ dọc bụi giữa núi giữa rừng

   để bây xây lăng đắp mộ dựng tượng dựng đài cho

   cha mẹ cố tổ bây

   hỡi cô hồn các đảng

   hỡi âm binh bộ hạ

   hỡi những kẻ khuất mặt đi mây về gió

   trong am trong miếu giữa chợ giữa đường

   đầu sông cuối bãi

   móc họng bóp cổ móc mắt bọn chúng nó

   cho bọn chúng nó chết tiệt hết cho rồi

   bây giết người như thế

   bây phải chết như thế

   ác lai thì ác báo

   tau chưởi ngày chưởi đêm

   mới bét con mắt ra tau chưởi

   chập choạng chạng vạng tau chưởi

   nửa đêm gà gáy tau chưởi

   giữa trưa đứng bóng tau chưởi

   bây có là thiền thừ mười tám con mắt tau cũng chưởi

   mười hai nhánh họ bây

   cao tằng cố tổ bây

   tiên sư cha bây

   tau chưởi cho bây ăn nửa chừng mẻ chai mẻ chén

   xương cá xương thịt mắc ngang cuống họng

   tau chửi cho nửa đêm oan hồn yêu tinh ma quỷ

   mình mẩy đầy máu hiện hình vây quanh bây đòi trả đầu trả chân trả tay trả hòm trả vải liệm

   tau chưởi  cho cha mẹ bây có chết cũng mồ xiêu mả lạc

   đoạ xuống ba tầng địa ngục bị bỏ vào vạc dầu

   tau chưởi cho cha mẹ bây có còn sống cũng điên tàn

   đui què câm điếc làm cô hồn sống lang thang đầu đường xó chợ

   bốc đất mà ăn xé áo quần mà nhai cho bây có nhìn ra

   cũng phải tránh xa

   tau chưởi cho con cái bây đứa mới đi đứa đã lớn

   sa chân sẩy tay đui què sứt mẻ nửa đòi nửa đoạn

   chết không được mà sống cũng không được

   tau chưởi cho dứt nọc dòng  giống của bây cho bây chết sạch hết

   không bà không con

   không phúng không điếu

   không tưởng không niệm

   không mồ không mả

   tuyệt tự vô dư

   tau chưởi cho bây chết hết

   chết sạch hết

   không còn một con

   không còn một thằng

   không còn một mống

   chết tiệt hết

   hết đời bây

        (29 tháng 6 năm 1997)

    ***

          Tôi dừng lại ở đây, tôi không đọc thêm, không đăng thêm bài nào của ông… và chợt nghĩ "Người yêu nước mình" đã viết những bài thơ thật đau đớn…

                 ***

         Đọc thêm bài liên quan: BI KỊCH CỦA MỘT NGƯỜI YÊU NƯỚC MÌNH

(Nếu đường dẫn trên bị chặn thì bấm vào đây)