Chùm thơ số 10 trong bài thơ ARK của Ronald Johnson
(1) Ronald Johnson (1935-1998) tác giả người Mỹ sinh ra ở Ashland, Kansas. Johnson theo học Đại học Kansas, sau đó chuyển đến Thành phố New York, lấy bằng cử nhân tại Đại học Columbia vào năm 1960. Ông có thú khám phá trong những chuyến đi bộ đường dài qua nhiều vùng ở Hoa Kỳ và du lịch nhiều nơi trên thế giới. Ngoài ra ông còn giảng dạy thơ, làm đầu bếp, thợ làm bánh, phục vụ ăn uống.
(2) Tập thơ đầu tiên của ông là Một dòng thơ, Một hàng
cây (A Line of Poetry, A Row of Trees - 1964). Các tập tiếp theo bao gồm The
Book of the Green Man (1967); Thung lũng Cỏ Nhiều Màu (Valley of the
Many-Colored Grasses - 1969); Một sự xóa sổ của Paradise Lost mang tên RADI OS
(1977; 2005); ARK (1980, 1984, 1996, 2014)… Ông là tác giả của các cuốn sách về ẩm thực
như The American Table (1984), Southwestern Cooking: New and Old
(1985), Simple Fare (1989), Company Fare (1991)…
(3) ARK là tác phẩm thơ dài hơi mang tính sử thi của Johnson
đã được xuất bản toàn bộ hai lần: lần đầu tiên bởi một tờ báo ở Albuquerque vào
năm 1980 và được tái bản thành sách nhiều lần vào các năm 1984, 1996, 2014. ARK
bao gồm 99 phần ngắn mà Johnson gọi là “Chùm” (Beams) hoặc "Lũy thơ"
(Rampart). Cuốn sách (bài thơ) dựa trên các kỹ thuật như cắt dán, ghép nối hình ảnh và chữ nghĩa - bao gồm
các bài thơ cụ thể, văn xuôi và trữ tình cũng như nhiều trích dẫn có hay không
có chú thích, dẫn nguồn… mà Johnson mô tả là “chứa đầy những đoạn
trích: những thứ từ sách báo, những thứ trên tivi… Tôi luôn mở tai và mắt mở và
khi tôi nhìn thấy hoặc nghe thấy điều gì đó, tôi ghi nó vào sổ tay. Bằng cách
nào đó, nó gần như được ghép lại, rồi cắt ra..."
ARK được xem là “Một ngôi đền cao cả của ngôn từ, hình
ảnh và âm nhạc” (A lofty Temple of words, images, and music) với “Cấu trúc này có
hình dạng một con tàu vũ trụ, để chở nhân loại, cùng với kỳ quan của trái đất
cũ, tới các vì sao” (This structure was in the form of a spaceship, to carry
mankind, along with the wonder of old earth, to the stars).
Johnson đã lấy hình ảnh vũ trụ, tranh ảnh, ngôn từ và ghép chúng vào nhau thành bài thơ dài đầy thử thách. Chẳng hạn như “Cantos” của Ezra
Pound; những công trình xây dựng hoành tráng như Tháp Watts của Simon Rodia; từ “Walden” của
Thoreau đến các bản giao hưởng của Charles Ives và “The Wonderful Wizard of Oz”
của L. Frank Baum… “ARK” có cả những mô tả ngắn gọn, những sơ đồ, bản vẽ tay và
rất nhiều beam cụ thể, trữ tình dễ hiểu
nhưng cũng lắm beam không hiểu nổi ý
nghĩa nó là gì (chẳng hạn Beam 10).
Johnson đã mất hai mươi năm để hoàn thành bài thơ dài
này như một loại thơ thử nghiệm… Tuy nhiên “ARK” đã trở thành một cuốn sách
đình đám, lôi cuốn vì lạ lẫm, hứa hẹn mang lại một thứ gì đó giống như một trải
nghiệm tận tâm..
(4) Đánh giá ARK, Stephanie Burt viết trên tờ New
Yorker rằng: “trong số tất cả các bài thơ dài đầy tham vọng, đồng điệu, mang
phong cách riêng, hiện đại của Mỹ, ARK là bài thơ trí tuệ nhất, đáng tôn vinh
nhất và có thể vui vẻ nhất (ARK
is the most spiritual, the most celebratory, and maybe the most fun). Những “Chùm” (Beam) và “Lũy thơ” (Rampart)
đôi khi khó hiểu nhưng nó là tổng hợp những bài thơ ca ngợi, những cách chiêm
ngưỡng hiện thực.” Khoa học và thơ ca chưa bao giờ thú vị và phong phú hơn như
trong ARK.
(5) “Beam 10” trong ARK của Ronald Johnson khá kỳ quặc,
ngắn nhất trong số 99 Beam (Rampart) trong ARK. Nó như một câu đố, một
trải nghiệm mang tính viễn tưởng, thách thức trong một phần ngắn gọn của cuốn tiểu thuyết dài - chỉ với 2 dòng kèm theo 1 minh họa:
“daimon diamond monad I
Adam Kadmon in the sky.”
Để hiểu Beam 10 này, việc đầu
tiên là tra cứu (tìm hiểu) các từ khó:
- diamond : kim cương.
- daimon : là cách chơi chữ gần âm với “diamond” nhưng cũng có nghĩa là
ma quái, yêu ma…
- monad : đơn tử - thuật ngữ triết học dùng để chỉ thể
thống nhất đơn giản nhất không thể phân chia được đơn vị của thực thể. Monad
trong toán học hiểu là đơn vị tính nhỏ nhất, trong sinh học là đơn bào, trong
hóa học là nguyên tố hóa trị 1… Theo Bruno, monad là bản nguyên duy nhất của tồn
tại, mà tồn tại là vật chất được tinh thần hoá. Theo triết học Leibniz, monad (đơn tử) là một thực thể tinh
thần độc lập, phát triển theo quy luật nội tại và thường xuyên tương ứng với những
đơn tử khác. Vũ trụ được tạo thành bởi những đơn tử và Thượng đế là đơn tử tối
cao... Mối liên hệ giữa các đơn tử
trong vũ trụ biểu hiện sự hoà hợp do Thượng đế định sẵn… (Tham khảo nguồn tại
đây).
- Kadmon : cách chơi chữ từ Caedmon, tên của nhà thơ gốc Anh. Kadmon (Caedmon) có bài thơ đề cập đến Adam.
- Adam - theo Kinh Thánh, sách Sáng thế - Adam là người đàn ông đầu tiên
của loài người, bị Chúa trục xuất khỏi vườn Địa Đàng vì ăn trái cấm.
Sau khi đã tìm đủ manh mối ngôn từ, chúng ta có thể cảm hiểu phần nào
Beam 10. Diễn đạt nôm na theo nghĩa Việt:
Tôi là kim cương đơn tử
Là chàng Adam trong thơ Kadmon trên bầu trời.
Và đây là ý của người thực hiện bài này, có thể bạn đọc không hài lòng.
* Beam 10 of ARK được giáo sư Eric Selinger - Đại học DePaul, Hoa Kỳ - xếp vào nhóm "Mười bài thơ tôi thích dạy" (Ten Poems I Love To Teach).
--------
Nguồn tham khảo trong các link sau đây:
- Đơn tử
- Beam 10
Mộc Nhân dịch và giới thiệu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét