2.125. TẢN MẠN VỀ BẦU - CỬ

               Mộc Nhân 

Tôi muốn dẫn lại vài câu nói hay về lựa chọn - bầu cử trước khi chia sẻ những ý  kiến của mình về chuyện bầu cử:

“Lựa chọn tự do là một trong những quá trình tinh thần ở mức cao nhất” (Free choice is one of the highest of all the mental processes) - Maria Montessori - nhà tâm lý, giáo dục người Ý.

“Mong sao những lựa chọn của bạn phản chiếu hy vọng chứ không phải nỗi sợ hãi” (May your choices reflect your hopes, not your fears) - Nelson Mandela - nhà hoạt động, chính trị gia Nam phi, thắng giải Nobel Hòa bình 1993. Ông là Tổng thống Nam Phi đầu tiên được bầu trong một cuộc bầu cử dân chủ theo phương thức phổ thông đầu phiếu, đồng thời cũng là tổng thống người da đen đầu tiên của đất nước ông.

***

Giờ vô vấn đề chính.

Bầu cử là một từ ghép được giải nghĩa như sau:

Trang vi.wikipedia : Bầu cử là một quá trình đưa ra quyết định của người dân để chọn ra một cá nhân nắm giữ các chức vụ thuộc chính quyền…

Trang vtudien.com : Bầu cử là lựa chọn người đại diện cho mình vào cơ quan lãnh đạo các cấp của chính quyền, đoàn thể, đảng phái chính trị hoặc tổ chức xã hội…

Các cuốn tự điển hiện hành cũng giải nghĩa mục từ bầu cử tương tự như thế nên tôi không dẫn thêm.

***

Đây là một từ ghép đẳng lập với hai từ tố: bầu + cử; dù là các yếu tố đẳng lập nhưng mỗi tiếng có nội hàm khác nhau.

1. Bầu (động từ) ở tự điển TV của Hồ Ngọc Đức giải nghĩa: chọn để giao cho đảm nhận chức vụ hoặc hưởng vinh dự bằng phương thức bỏ phiếu hay biểu quyết.

Ví dụ: Bầu đại biểu quốc hội. Bầu chiến sĩ thi đua. Bầu ban chấp hành …

Trong tiếng Anh, động từ “bầu” tương đương với vote, elect

* Nói đến “bầu” là nói đến “chọn”.

Tra mục từ “chọn” ở tự điển TV của Hồ Ngọc Đức, giải nghĩa như sau: chọn là xem xét, so sánh để lấy cái hợp yêu cầu trong nhiều cái cùng loại.

Ví dụ: Chọn nghề. Chọn giống. Chọn bạn. Chọn người…

Trong tiếng Anh, động từ “chọn” tương đương với choose

2. Cử (động từ) cũng ở tự điển TV của Hồ Ngọc Đức giải nghĩa: chỉ định làm một việc gì.

Trong tiếng Anh, động từ “cử” tương đương với nominate, recommend

***

Từ những tra cứu trên đây, chúng ta thấy:

- Nói đến bầu cử là nói đến chọn lựa, trong chọn lựa có so sánh; mà nói đến so sánh phải có ít nhất hai đối tượng. 

Một đối tượng không thể tạo nên quan hệ so sánh.

- Nếu trong cuộc bầu cử mà chỉ có một đối tượng thì không gọi là bầu cử mà gọi là thông qua đề cử bằng cách đưa tay, giơ thẻ hoặc bỏ phiếu để thể hiện rằng thống nhất với để cử, chọn lựa đó.

Chúng ta đang dùng từ sai khi nói về những cuộc bầu cử một người.

Ở ta có nhiều cuộc bầu cử một người như thế.

Bầu cử trưởng thôn, tổ trưởng dân phố: trong phiếu bầu chỉ có 1 người. Vậy nên gọi đây là lấy ý kiến về đề cử trưởng thôn, tổ trưởng dân phố.

Hoặc đại biểu Quốc hội "bầu CT Quốc hội và bầu CT Nước" : trường hợp này nhân sự đề cử chỉ có một người. Vậy nên dùng từ bầu là không đúng (vì không có hành động so sánh, chọn lựa), nếu không muốn nói là sai.

Trường hợp này nên diễn đạt là: Quốc hội thông qua (lấy biểu quyết nhất trí) đề cử CT Quốc hội và CT Nước.

Có lẽ như thế là hợp lí nhất, dân tình không cảm thấy khó chịu trong những cuộc bầu cử một người.

***

Dân ta có câu ca khá hay về bầu cử:

"Ta đi bầu cử tự do/ Chọn người xứng đáng mà cho vào hòm".

Trong âm nhạc - khiêu vũ có câu: 

"Trên sàn nhảy phải có tối thiểu hai người" hoặc "Nhảy điệu tango phải có hai người".

Dancing mà có 1 người thì chỉ có bọn ngáo nhảy nhót hoặc tập nhảy, tự sướng.

***

Lưu ý quan trọng: bạn đọc bài này dưới góc nhìn ngôn ngữ, tuyệt đối không xuyên tạc, quy chụp ý kiến của người viết.