2.765. NHỮNG VỆT THỜI GIAN TRONG VƯỜN KÝ ỨC

  Mộc Nhân

    Lời bạt cho tập thơ "Vườn ký ức" của Trần Anh Dũng - Nhà xuất bản Hội Nhà văn, 2023 - nơi “Đã tham dự vào trái tim anh huyền diệu tựa thiên thần” của mình (Trần Anh Dũng).

Trần Anh Dũng viết nhiều thơ, đăng trên các báo và tạp chí. Anh đã ra một tập in chung Trăng và Nguyệt cùng Nguyễn Tấn Thái. Với tập thơ thứ hai - Vườn ký ức, Nhà xuất bản Hội Nhà Văn 2023 - tôi có hân hạnh đọc từ bản thảo.

Bỗng nhận ra thơ anh bồng bềnh giọng điệu buồn, chữ nghĩa trau chuốt, dụng công. Dẫu thấp thoáng trong bài thơ là những câu chuyện nhưng tôi hiểu anh đã sống với những kỷ niệm đẹp chứ không phải với giấc mơ không thành.

Đúng như tên gọi Vườn ký ức, trong tập thơ của Trần Anh Dũng, hầu như bài nào cũng có những dấu ấn đậm đặc của thời gian - không khó để nhận ra điều đó. Nó làm động lòng bất kì ai có hoài niệm. Mà với con người thì mọi hoài niệm đều xoay quanh các trục thời gian với các ký ức về tình yêu, quê hương, gia đình, bạn bè… Thi sĩ đích thực thì không thể lãng quên điều ấy; ngược lại, nó là nguồn cảm hứng để anh sáng tạo trong những đối thoại.

***

Ngay bài thơ đầu tiên - Hồng hoang, Trần Anh Dũng đã gọi tên dòng thời gian trong cõi thơ của mình là cõi vô cùng, cõi sa mù, cõi xưa xanh… - nơi xúc cảm hoá thân thành hoài niệm trong những câu thơ da diết, nuối tiếc và đẹp đẽ: “Ta đi vào cõi vô cùng/ Ngắm trăng hoa nở một vùng phiêu diêu/ Dừng chân cuối dải ráng chiều/ Hồn xao xác giữa tiêu điều nắng thu/ …/ Ta đi vào cõi xưa xanh/ Đọc thư tịch cổ biết mình hư vô/ Thế nhân xa bến xa bờ/ Trăm năm xếp một cuộc cờ chưa xong” (Hồng hoang).

Trong dòng hoài niệm ấy, anh trải nghiệm sự mong manh, hư ảo của cõi người như gió thoảng – bất cập với cõi sống - nhưng anh vẫn gói gắm mọi thứ thành một ký ức trong những câu thơ quyết liệt và tỉnh táo: “Viên sỏi nào bên lối xưa u mê/ Nhớ bàn chân ngái mùi hoa ngũ sắc/ Dáng xưa cũ tóc buồn hong khói nhạt/ Nắng quên đi và gió cũng quên về” (Vườn ký ức).

***

Thời gian là phương thức tồn tại của vật chất, của thế giới, của mỗi cá nhân - trong đó có cả tư duy, cảm xúc, sinh diệt, những thể nghiệm chủ quan và sự diễn giải của ý thức gắn với quá khứ, hiện tại và tương lai. Trần Anh Dũng khá thành công khi khai thác các khía cạnh của những cuộc đối thoại trong dòng thời gian từ quá khứ “Con đường qua ngõ nhà em/ Bước chân cứ lạc lối quen lạ kỳ/ Tuổi phai giờ hết xuân thì/ Rụt rè chưa dám/ một lời yêu em” (Sa); đến hiện tại “Ta đi theo mãi loài hoa thắm/ Chiều xuống lâu rồi em có hay” (Quỳ vàng tôi ơi).

Mọi thứ dường như cư trú trên lằn ranh giữa mơ và thực, quá khứ và hiện tại; chúng lấp lửng ở đường biên nhị nguyên để người đọc nhận ra những khoảng cách mà anh đang trải nghiệm hay chinh phục: “Những đêm xa ta mơ một con thuyền/ Buông tay chèo hồi hộp đợi trăng lên/ Em mềm mại mơ hồ như bóng nước/ Lòng ta hóa sóng từng đêm” (Quê hương là đây).

Đối thoại và độc thoại trong thơ anh cuộn lên khát vọng yêu trong dòng thời gian. Anh nhận ra “Buổi chiều hiền như cỏ dại/ Đợi nhau nóng cả chỗ ngồi”– niềm vui thời trai trẻ trong những cuộc hẹn hò, chờ đợi nôn nao cùng với gởi gắm: “Nhớ hái trên ngàn mây thắm/ Rau rừng đắp kín hồn tôi” (Rau rừng).

***

Trong sâu thẳm tâm hồn con người, mỗi chúng ta luôn có nỗi xao xuyến, âu lo, một khoảng trống để mơ màng, hoài mong hay tránh né – phân tâm học gọi là “Cảm thức Angoisse/ hoặc Anxiété/ Anxiety” – có thể đó là điều mà mỗi con người đối mặt trong vô thức hoặc hữu thức. Dường như tôi đọc được điều này trong thơ Trần Anh Dũng: “Sẽ có một ngày ta nói lời chia tay/ Trong mắt lệ hát bài ca tiễn biệt/ Em sẽ khóc mái tóc sầu đẫm ướt/ Anh sẽ buồn li rượu trắng năm canh (Gió đưa cây cải về trời) hoặc: “Có một quãng đời mong manh mong manh/ Có một mùa hè ra đi/ một mùa hè ở lại...” (Thương về Quế Phước).

Những câu thơ như thế khá nhiều, tôi nghĩ đó là một trạng thái mà anh muốn để lại giữa những dòng chữ của mình.

Dẫu ngay cả trong “Cảm thức Angoisse”, có sự xung đột với những hình thái tâm lý khác nhau, Trần Anh Dũng vẫn miết mải một dòng chảy mềm mại. Nó khỏa lấp trong trong những bài thơ anh viết cho những gì anh đã đi qua hay gắn bó: “Ta ngồi đếm sóng sông trôi/ Mang mang một bến bờ chơi vơi buồn” (Mưa nghiêng mái phố).

***

Anh đi nhiều, lưu dấu trong những trang viết qua những địa danh, chỉ dấu văn hóa vùng miền suốt từ Bắc chí Nam, nhưng sâu đậm nhất vẫn là bài anh gởi lòng mình vào quê xứ: Tam Kỳ, Tiên Phước, Phú Ninh... Nó chất chứa nhiều chi tiết đời thường quen thuộc của quê hương, con người, cảnh vật như: hoa mộc miên, đàn sáo sậu, nắng sớm, sương chiều sơn cước… mà mênh mang nỗi lòng nhân vật trữ tình: “Em dắt tôi lên thăm vườn địa đàng/ Chiều mang mang Tam Lãnh/ Tôi treo ưu phiền lại trên bến vắng/ Chòng chành/ theo sóng/ Phú Ninh xanh”.

Hòa trong những lưu dấu ấy là nhiều câu chuyện mang màu khói lửa thời chiến: “Phước Lợi một thời đạn bom khốc liệt/ Tấm vải dù/ rách toạc/ mảnh claymore/ Em vấn vít tôi ngàn mây An Lâu/ Mái hiên nhà ai vương khói núi” khiến người bất chợt “quên hết đường về” (Ai lên Tam Lãnh).

***

Thơ Trần Anh Dũng dễ đọc, dễ cảm, không ồn ào, không trang điểm nhưng có lực đẩy của ngọn gió, mở ra cánh cửa giấu kín, những khoảng trời, nỗi âm thầm cô độc và cũng có khi chỉ là một ảo ảnh không thể thiếu vắng trong đời sống. Song để đi đến cái lẽ tận cùng của tứ thơ thì thường không dễ, bởi nó là cõi lòng thi sĩ, đôi khi chúng ta không hiểu hết những câu chuyện đằng sau những bài thơ ấy: “Đêm Tam Kỳ sẽ buồn một màu trăng/ Khi chiều xuống, cơn gió đồng đến vội” (Cho em).

Do tính trải nghiệm của mỗi cá nhân từ đời sống và ngôn ngữ thơ nên người đọc này không như người đọc kia. Chúng ta khó có thể chia sẻ trải nghiệm đọc của mình một cách thấu đáo. Việc diễn đạt trải nghiệm thơ cũng chỉ từ lăng kính cá nhân với sai số nhất định nhưng không nên để người đọc và nhà thơ rời xa nhau; bởi từ những khoảnh khắc ấy chúng ta nhận ra tri âm: “Trà My một thuở buồn như lệ/ Mây núi che ngang một nẻo trời/ Có kẻ xa xăm nhìn bóng xế/ Chạnh lòng mơ phố nhớ chơi vơi” (Trà My một thuở).

***

Tôi chú ý những bài lục bát trong Vườn ký ức như là những tự sự về quê xứ, cha mẹ, cuộc đời, bè bạn, tình yêu trong sáng, mộng mơ mà anh đã đi qua; được anh ghi lại với một tâm hồn trong trẻo tha thiết yêu thương.

Nhưng không chỉ có vậy, tôi nhận ra nhu cầu làm mới lục bát ở anh – cả bên ngoài và bên trong thể thơ: là đề tài, trải nghiệm, từ kinh nghiệm khi viết các thể thơ khác cho đến cả cấu trúc hình thức… Ngay việc anh đưa khá nhiều bài lục bát vào tập thơ mới cũng cho thấy nỗ lực, sự không ngần ngại tạo ra những cái mới từ nền tảng cũ.

Lục bát vốn mềm mại, uyển chuyển, gần gũi, dễ cảm nhưng khó viết bởi nếu non tay nó sẽ tạo ra sự dễ dãi. Lục bát Trần Anh Dũng dẫu chưa hẳn là điêu luyện nhưng nhiều bài có tứ hay. Vài bài đọc lên có vẻ lỗi vận nhưng không trúc trắc về âm, tạo ra những cách tiếp vần mới: “Em về bỏ phố vắng tênh/ Trái tim độ lượng chợt mênh mông buồn/ Con đường chiều lá mưa tuôn/ Nghe sương khói phủ trong hồn cô liêu/ Em về vạt nắng xiêu xiêu/ Bước chân cỏ nội cuốn theo bóng tà/ Lạc loài giữa kiếp phù hoa/ Bến bờ nhân thế chợt xa lạ dần” (Mưa nghiêng mái phố).

Đôi khi cảm xúc trong anh được trừu tượng hóa thì biến thành ý tưởng, rồi cụ thể hóa thành hình tượng. Tôi thích nhiều câu - đoạn trong chùm Lục bát rớt dòng có những cảm xúc như thế: “Mở ra/ Sương khói giăng đầy/ Nửa trăng lạc lõng/ Nửa mây chập chờn/ Hỏi người/ Giữa cuộc cô đơn/ Môi thâm tím/ Liệu biết còn cười vui/ Khóc ta/ Tự thuở làm người/ Như trăng như gió/ Rã rời/ Bão giông/ Soi vào trời đất mênh mông/ Thấy ta lặng lẽ như không/… hiện hình”.

Những thay đổi của lục bát ở anh không chỉ là về từ ngữ, phép tu từ, sự nắn nót câu chữ, dấu câu, ngắt dòng, vạch nhịp… mà sự thay đổi có trong ý tưởng, hình ảnh, cảm xúc như một phần của sự vận động liên tục của thời gian sự kiện qua ngôn ngữ thơ ca ở anh.

Câu thơ anh giản dị nhưng có những điều ẩn sau ngôn từ. Nó vừa dẫn bạn đọc cùng đi trên con đường thơ ca quen thuộc nhưng lại có những đoạn mới mẻ của riêng anh như sự khám phá với chính mình: “Tiên bồng một cõi Hương Giang/ Liêu trai một cõi đi hoang đất trời/ Trúc nghiêng nghiêng đến rã người/ Sóng xô xô đến rối bời mặt sông/ Chùa xa lạc tiếng chuông ngân/ Em còn soi ngọc giữa dòng Hương Giang” (Tắm trăng).

***

Trần Anh Dũng là nhà giáo, giảng dạy bộ môn toán nên trong thơ anh có sự nghiêm ngắn trong câu chữ. Với tập thơ in riêng này, chúng ta không chỉ tiếp cận phần thơ mà còn hiểu tâm hồn rộng mở và thân xác an nhiên trước mong manh cõi đời.

Tôi nghĩ thơ nói chung và Vườn ký ức nói riêng giúp mỗi người đi đến các giới hạn của đời sống. Nó di chuyển giữa mơ ước và ký ức, giữa điều bí ẩn và cái muốn giãi bày trong chữ nghĩa giản dị mà lung linh. Và đồng thời mỗi bài thơ là một bản khắc của đời sống vào ký ức cá nhân nhưng thực sự tác giả chưa bao giờ nói hết những gì cần phải nói, huống chi bạn đọc.

Tôi chợt nhớ đến câu trích của nghệ sĩ người Mỹ, Patrick Rothfuss: “Ngôn từ là cái bóng của những cái tên bị lãng quên. Nhưng đó là cái tên có sức mạnh trong những ngôn từ ám ảnh. Nó có thể thắp lên ngọn lửa trong tâm trí và có thể lấy đi những giọt nước mắt từ những trái tim sắt đá nhất”.

Giờ đây, cho dù Trần Anh Dũng đã trải qua bao nhiêu mảnh ghép đời sống nhưng chắc chắn anh không bao giờ muốn lãng quên Vườn ký ức - “Đã tham dự vào trái tim anh huyền diệu tựa thiên thần” của mình.

Mộc Nhân - tháng 5/ 2023