2.776. VIẾT LÀ NGƯỜI, BIÊN TẬP LÀ THÁNH

   LTS: Là người đam mê viết nên tôi quan tâm đến câu chuyện, kỹ năng biên tập (edit). Trước tiên, nó phục vụ cho chữ nghĩa của mình và sau đó hỗ trợ bạn viết trong các khâu đọc, chỉnh sửa, hoàn chỉnh tác phẩm qua đó nâng cao chất lượng sáng tác. Tôi dịch và share bài viết này vì điều đó. Tác giả bài viết là nhà biên tập Bridget Rooth - Giám đốc điều hành và người sáng lập English Trackers, một công ty biên tập và in sách nổi tiếng tại Anh Quốc. Nguyên tác từ nguồn: linkedin.com

***

“Chỉnh sửa một văn bản chính là làm cho nó tốt hơn để tham dự vào cuộc chơi được hay mất” (Rewriting is the essence of writing well: it’s where the game is won or lost) - William Zinsser. Nếu ai đó tư vấn bạn chỉnh sửa bài viết của mình, chúng ta sẽ thật ngu ngốc nếu phớt lờ lời khuyên này, nhưng làm thế nào để đạt được sự thành thạo ở kỹ năng thiết yếu này?

Viết là một công việc mà chúng ta có thể tự học được thông qua thực hành thường xuyên. Chúng ta có nên nói như vậy về chỉnh sửa không? Tôi cũng tin là vậy. Việc trau dồi kỹ năng biên tập có thể cải thiện đáng kể khả năng viết của chúng ta.

Niềm tin này được tạo thành dựa trên kinh nghiệm nhằm mục đích kiểm soát chất lượng bài viết. Tôi đã tham gia vào công việc biên tập của chính mình và của bạn bè. Giờ đây tôi nhận ra rằng việc thực hành chỉnh sửa đã cải thiện bài viết của tôi và đặc biệt hơn là khả năng chỉnh sửa tác phẩm.

Nếu bạn muốn thực hiện những cải tiến tương tự, bạn cần trở thành biên tập viên giỏi nhất của riêng mình.

Dưới đây là một số kỹ năng rèn luyện biên tập:

1. Làm việc với một đối tác biên tập:

Bạn nên hợp tác với một tác giả khác nhằm mục tiêu chỉnh sửa tác phẩm của nhau; đây sẽ là một thỏa thuận đôi bên cùng có lợi. Tự biên tập tác phẩm của mình sẽ giúp cải thiện khả năng viết và hiểu biết của bạn về các quy tắc viết cơ bản. Chỉnh sửa cho đối tác của bạn sẽ trau dồi kỹ năng của bạn với tư cách là một biên tập viên và khuyến khích bạn nhớ lại các quy tắc viết mà bạn có thể đã quên.

Sự sắp xếp đối tác chỉnh sửa phải là một sự trao đổi dịch vụ thuần túy không liên quan đến tiền, vì vậy hãy đồng ý chỉnh sửa cho nhau trên bài viết. Việc thỏa thuận thời hạn trước khi bạn bắt đầu cũng là một ý tưởng hay. Theo nghi thức xã giao, bạn tuyệt đối không gửi bài viết của mình cho người khác khi bạn chưa kiểm tra chính tả và tự mình chỉnh sửa nó vài lần. Việc này nhằm tránh gởi một bài viết quá nhiều lỗi khiến đối tác đánh giá bạn thấp ngay từ những trang đọc đầu tiên.

Sau đó, với tư cách biên tập viên, bạn cũng có thể đồng ý đưa ra phản hồi tổng thể. Phản hồi tích cực có thể bao gồm những gì bạn thích về tác phẩm hoặc liệu có một câu hoặc cách diễn đạt cụ thể nào thu hút sự chú ý của bạn hay không. Những lời chỉ trích mang tính xây dựng có thể tập trung vào sự thiếu trôi chảy, độ dài hoặc phong cách không nhất quán của tác phẩm và nên chỉ ra cụ thể kèm theo gợi ý, đề nghị hoặc hỗ trợ. Sau khi nhận xét, bạn nên khuyến khích người viết thực hiện chỉnh sửa hoặc viết lại.

“Với mỗi cải tiến nhỏ, tôi cảm thấy rằng mình đang tiến gần hơn đến nơi tôi muốn đến, và cuối cùng khi đến đó, tôi biết rằng chính việc viết lại, chứ không phải viết, đã chiến thắng trò chơi.” William Zinsser.

Còn với tư cách là người viết trong quan hệ đối tác, hãy tỉ mỉ xem từng chỉnh sửa. Phân tích lý do tại sao phiên bản của biên tập viên nghe hay hơn phiên bản của bạn. Bài viết của bạn chặt chẽ hơn, mượt mà hơn hay nó chỉ đơn thuần là sửa chữa những lỗi bất cẩn? Bạn không cần phải đồng ý với tất cả các thay đổi hoặc lời khuyên được đưa ra, nhưng bạn cần bắt đầu phát triển con mắt phê bình cho bài viết của mình.

Ở các giai đoạn chỉnh sửa, hãy kiểm tra trực tuyến nếu bạn không chắc chắn về điều gì đó. Mỗi khi bạn đánh dấu vào một điểm cần làm với ngôn ngữ, bạn đang tham gia một khóa bồi dưỡng nhỏ. Hãy nhớ xem xét các biến thể khu vực khi kiểm tra chính tả và đánh dấu các trang web ngữ pháp hữu ích để sử dụng trong tương lai.

Nhưng nên nhớ rằng khi bạn đọc dò và phát hiện ra một số lỗi chính tả của người viết thì đó chỉ là cấp thấp nhất của biên tập. Bạn đừng nên tự cho phép mình đứng cao hơn người viết. Đó là các lỗi kỹ thuật, nhầm lẫn, do thao tác… mà ai cũng có thể mắc phải và chúng sẽ dần khắc phục trong quá trình morasse bản thảo.

Nếu cả hai là đối tác biên tập, họ cần ở nhau những kỹ năng cao hơn.

2. Xác định thói quen viết của bạn:

Hãy hỏi biên tập viên của bạn xem họ có phát hiện ra bất kỳ thói quen viết nào mà bạn có thể đã phát triển mà bạn không nhận ra hay không. Ví dụ: sử dụng quá nhiều thì, mà, là hoặc dấu câu chưa chuẩn hoặc in nghiêng hoặc chữ hoa… khi các quy tắc viết bình thường không yêu cầu. Nhận thức về điều này là bước đầu tiên để đảo ngược thói quen viết xấu.

3. Chỉnh sửa cho một người nói tiếng Anh không phải là người bản ngữ:

Bạn càng thực hành chỉnh sửa nhiều, bạn sẽ càng trở nên giỏi hơn. Nếu bạn là người nói tiếng Anh bản ngữ, hãy chỉnh sửa miễn phí cho người viết bằng tiếng Anh không phải bản ngữ. Chỉnh sửa theo cách tương tự như trong quan hệ đối tác chỉnh sửa được mô tả ở trên; điều chỉnh các giải thích chỉnh sửa của bạn nhằm giúp người đó cải thiện tiếng Anh của họ.

4. Làm sắc nét chiếc rìu chỉnh sửa của bạn:

Hầu hết các nhà văn đều mắc các chứng bệnh: viết dài dòng, tạo cốt truyện không liên quan, lặp từ lặp ý... Khi chúng ta đang trong giai đoạn sáng tạo, các từ sẽ chảy ra không kiểm soát. Sau đó, khi yêu cầu ai đó rút ngắn, chỉnh sửa một đoạn văn bản và bạn sẽ nghe thấy những tiếng rên rỉ trong dòng chữ.

5. Chỉnh sửa để giảm số lượng từ:

Hãy thử đặt cho mình một mục tiêu giảm từ chính xác: có thể cắt 25% hoặc tóm tắt văn bản. Bản sao thường phải được thu nhỏ để vừa với hộp văn bản hoặc không gian cột. Đánh giá những gì nên làm sẽ khiến bạn tập trung vào những điều cần thiết và không cần thiết.

6. Chỉnh sửa để mở rộng văn bản:

Lấy một đoạn văn ngắn gọn và mở rộng nó. Đây là một kỹ năng khác mà tôi phải trau dồi.  Tôi sẽ nhận được một đoạn ngắn và phải viết lại nó để có số lượng từ cao hơn.

7. Chỉnh sửa để tái sử dụng văn bản:

Thay đổi mục đích của bài viết của bạn là thực hành chỉnh sửa tuyệt vời. Lấy một trong những bài cũ đã đăng, đã xuất bản và biến nó thành bản trình bày hoặc chỉnh sửa một số nội dung mới với nhiều độ dài ngắn khác nhau. Thêm nội dung mới hợp lý.

8. Chỉnh sửa giọng điệu:

Khi bạn đang chỉnh sửa, hãy dành thời gian để đọc với sự tập trung cụ thể vào giọng điệu, sắc thái, mức độ trang trọng của văn bản. Xây dựng một tập hợp các chiến lược biên tập sẽ giúp cả người viết và chính bạn cải thiện những khía cạnh này.

9. Viết lại ngôn ngữ chính thức sang ngôn ngữ hàng ngày và ngược lại:

Thay đổi cách viết từ trang trọng sang bình thường và ngược lại là cần thiết nhưng hiếm khi được dạy trong trường học. Bạn hãy lấy một phần văn bản chính thức và chỉnh sửa nó thành các thuật ngữ (hoặc sửa các thuật ngữ thành diễn đạt dễ hiểu) để thay đổi tính chất văn bản đồng thời với tập trung vào việc lựa chọn từ vựng và độ dài câu. Khả năng làm cho một bài viết thông thường trở nên trang trọng hơn rất hữu ích. Việc này liên quan đến chỉnh sửa phong cách tạo nên sự nhất quán trong suốt tài liệu.

10. Chỉnh sửa hướng đến bạn đọc:

Người viết giỏi nhất là người đơn giản hóa thông điệp hoặc nhấn mạnh chi tiết để bạn đọc có thể hiểu được.

Chúng ta có thể miễn cưỡng khi nghe rằng biên tập là chìa khóa để viết xuất sắc, nhưng không thể bỏ qua ý kiến của rất nhiều nhà văn thành công. Stephen King đã nói: “Viết là người, biên tập là thánh” (To write is human, to edit is divine). Ông ấy đã đúng. So sánh bài viết của bạn với một đứa trẻ; sinh con cần nỗ lực nhưng chính những gì tiếp theo sẽ hình thành nên con người, tạo nên tính cách và tương lai.

Tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng việc thành thạo các kỹ năng chỉnh sửa sẽ cải thiện khả năng viết của chúng ta. Chúng ta nên chú ý nhiều đến kỹ năng biên tập cũng như sự sáng tạo ban đầu của mình. Thực hành có thể không phải lúc nào cũng hoàn hảo nhưng nó sẽ giúp cải thiện. Học hỏi từ những sai lầm khi viết của chính chúng ta là rất quan trọng, nhưng học hỏi từ những sai lầm của người khác sẽ mang lại cho chúng ta nhiều kỹ năng sáng tạo có hiểu biết hơn nhiều.

Mặc dù việc chỉnh sửa tốn nhiều thời gian quý báu, nhưng về lâu dài, sự hiểu biết có được về bản chất của một bài viết xuất sắc sẽ nâng cao hiệu quả. Nhà văn Nga, Vladimir Nabokov nói về tự biên tập: “Tôi đã viết lại - thường là nhiều lần - mọi thứ mà tôi từng xuất bản. Bút chì của tôi bền hơn cục tẩy gắn trên nó”.

Tôi hy vọng rằng các mẹo chỉnh sửa ở trên hữu ích. Nếu bạn chưa từng chỉnh sửa tác phẩm của người khác thì tôi khuyên bạn nên bắt đầu với bài viết của người bạn. Khi bạn làm việc, hãy rèn luyện một chút siêu nhận thức; nhận ra các quá trình suy nghĩ chỉnh sửa của bạn sẽ giúp bạn ổn định với cả việc chỉnh sửa và viết trong tương lai của bạn.

Mộc Nhân dịch