2.301. Đọc THIÊN DI - Nguyễn Minh Hùng

 

Anh Nguyễn Minh Hùng xuất bản tập thơ “Thiên Di” - NXB Hội Nhà văn, 2015 nhưng tôi có dịp tiếp cận tập thơ này muộn hơn các bạn thơ khác. Điều đó có hề chi. Những thứ chúng ta quan tâm không nhất thiết phải đến cùng thời điểm với người khác. Văn chương cũng vậy, quan trọng là nó có gợi cho bạn điều gì và bạn có quan tâm đến nó hay không.

“Thiên di” hiểu theo nghĩa tự điển là sự chuyển dịch, di chuyển của nhóm người hay vật từ nơi này sang nơi khác. Nó mang ý nghĩa rất tích cực, tự do, không bị trói buộc một nơi mà luôn chuyển dời để tồn tại và phát triển.

Giải thích nhan đề tập thơ, anh cho biết: “Trên đường thiên lí, loài chim di trú trải qua nhiều cảnh tượng huy hoàng và rủi ro, bất trắc. Chúng bị rình rập bởi giông bão, cái đói, bệnh tật, già yếu, phường săn và sự hủy hoại của bầy đàn… Đối với loài thiên di, quê hương là khái niệm có ý nghĩa nhưng đất sống, sự sống cao hơn “sự tồn tại”, lại mang một ý nghĩa khác. Thân phận người - nhất là nghệ sĩ - phải chăng là một cánh thiên di? Trong “không gian bay” diệu vợi ấy, số phận Cái Đẹp mong manh và vĩnh hằng ước muốn chất chứa qua chữ và kiểu cấu trúc” - “Thương thay đôi cánh không mỏi/ thiên di lao về phía bầy đàn/ trăm năm nhọc lòng sỏi đá/ ngàn năm trở giấc hạc vàng".

Ý nghĩa đó được anh thể hiện trong nhiều nhan đề của tập thơ: Bay - Bay ngược – Lời ru thiên di – Nẻo đường – Cánh chim buồn bực – Dấu chân – Cánh thiên di – Ra đi – Bến xa – Tìm hương…

Nếu quan sát dãy ngôn từ trên, chúng ta sẽ nhận ra trường từ vựng gợi liên tưởng đến nội hàm thi ca “Thiên Di”. Đó không phải là sự vận động của sự vật mà cốt yếu là chuyển dịch của tâm hồn con người trong những cảm thức đời sống, tìm tòi sáng tạo nghệ thuật. Nói rõ hơn, nó là lập ngôn của người nghệ sĩ như tác giả đã tự bạch.

Lập ngôn ấy là một lời bạt được anh để ở cánh gấp bìa sau của sách như một phần không thể thiếu của loài thiên di - đôi cánh.

Những câu thơ và hình ảnh thơ của anh dưới góc nhìn “ký hiệu học” là những mã ký tự nằm trong một hệ thống gắn bó với nhau tạo thành các thực thể biểu nghĩa để tham gia vào thể hiện thế giới nội tâm một cách trọn vẹn.

Và tôi dò tìm trong thơ anh rất nhiều câu thơ chất chứa tâm trạng, khát vọng của người nghệ sĩ trên hành trình của mình: “Thiên di là không ngủ/ đường bay sẽ rất dài/ phương Nam mờ xa lắm/ một mình ai cũng hay/ Mắt vừa toan chợp mắt/ cánh chao lạc bầu trời/ đường bay không dấu vết/ mỗi người bay một nơi…” (Lời ru thiên di) – nói lên cái cá tính của người nghệ sĩ giữa thế giới muôn màu mà ảo mờ mênh mông của nghệ thuật. Dù vậy, người nghệ sĩ vẫn sáng tạo không mệt mỏi: “gửi thân vào thiên lý/ bay đi để bay về” (Lời ru thiên di).

Chính vì vậy, trong tập thơ, động từ "bay" xuất hiện khá nhiều lần: “hãy bay sát vào nhau… trong giấc - mơ – bay… đã bay là rét mướt” (Bay); “Bay ngược về phương Bắc… Bay ngược chiều lũ sếu… bay đi bay đi đừng quay đầu lại” (Bay ngược); “Bay đi bay đi chim ơi… Bay về bay về hạc ơi” (Hồng Hạc)… Với anh, "bay" là vượt qua chính mình, vượt qua nghịch cảnh, là chặng đi để đến đích của sáng tạo và tồn tại để đi hết nẻo đường “Rồi những nẻo đường/ những con đường/ chúng ta/ đi” (Nẻo đường)... Đó là chưa kể đến các từ ngữ khác cùng thuộc trường liên tưởng với bay trong các câu thơ: "anh đi nhặt mây trắng một phương trời/ gom góp cơn mưa..." (Cơn mưa) hoặc "Bọn lữ hành chừng đã mỏi/ thẳng tiến cả tin theo dấu vết con đường" (Ngày hằng sống)...

Bay trong "Thiên di" gắn với các ý niệm thời gian và không gian cụ thể - và tất nhiên nó chỉ có thể là không gian của đất trời cao rộng và thời gian vĩnh hằng trong đó chặng bay của tạo vật hay con người chỉ là dấu mốc hữu hạn "Có một cánh chim bay lạc/ bỗng dưng hót giữa núi đồi/ là phận thiên di hóa kiếp? đường bay dấu tích xa vời..." (Cánh thiên di).

Trong hành trình bay ấy, người nghệ sĩ đã thấu hiểu lòng mình, thấu hiểu nỗi đau và khát khao của mình “Ai thắp lên ngọn lửa cuối đông này/ hải đăng mọc từ tim chim yến/ khi chiếc trứng tròn vo quặn lông cất tiếng/ Trái xuân chào đời/ chỉ nghe lời hát trái tim thôi” (Trái tim chim yến)…

Bay cùng với hành trình và tâm thức người nghệ sĩ đã giúp bạn đọc nhận thấy sự chuyển động trong tư duy nghệ thuật của anh qua những câu thơ giàu tính đối thoại hay độc thoại. Nói cách khác đó là sự đối thoại kép, vừa hướng tới người, vừa hướng tới chính mình. Hướng tới người để chia sẻ, trao đổi và hướng tới chính mình là để nâng tầm, vượt lên giới hạn mặc dù anh hiểu rằng vượt qua giới hạn này chính là khởi đầu cho việc đối diện với những giới hạn khác. Cuộc sống, tư duy và nghệ thuật luôn trong trạng thái vận động không ngừng nghỉ mà mỗi nỗ lực dường như là khởi đầu của một giấc mơ: "Cơn mơ ra đi nhường chỗ giấc ngủ an lành/ anh bật dậy giữa dịu dàng sương sớm/ lo sợ chúng mình giẫm vào ngày/ với tay trắng còn mơ..." (Cơn mơ).

Hành trình bay trong thơ Nguyễn Minh Hùng còn đưa chúng ta đến với những vẻ đẹp của thiên nhiên “Một ngày nắng rát/ một mùa cỏ xanh” (Dấu chân), của quê xứ “hạt mưa gieo vào chúng ta là gieo vào đất/ đất chờ mưa để nảy mầm/ hạt mầm khắc khoải” (Cơn mưa lóng lánh), của những phận người cụ thể “Rồi côi cút người đi không nói/ những âm thanh vô nghĩa át ngôn từ/ cất tiếng khóc (cũng thông thường tiếng khóc)/ nỗi buồn chỉ là chuyện riêng tư” (Ngày hằng sống), và cả những câu chuyện riêng tư "Ngôi nhà ban chiều ngập trong sóng nắng/ em đếm ngày đi qua giọt bụi nung vàng/ người ở đâu xa rồi nắng vô tâm vỗ ầm ào không có tiếng/ không gió không trời thuyền chao một lá mỏng tanh" (Cơn mưa)… Nơi đó có cả trăn trở, ký ức và hạnh phúc của kẻ thiên di.

***

Mã ký hiệu trong thơ anh khiến người đọc phải suy ngẫm, liên tưởng mới thấu hiểu tâm trạng và khát vọng của người nghệ sĩ trong anh: “Tôi là Robinson trên biển mưa/ đốt lửa đợi cánh buồm trắng/ và lửa cháy vô cùng khó nhọc/ dưới mưa…” (Dưới mưa).

***

Đọc “Thiên di” của Nguyễn Minh Hùng, tôi lại liên tưởng đến câu thơ Trần Dần “Tôi khóc những chân trời không có người bay/ Lại khóc những người bay không có chân trời”. Những điều tươi mới, khám phá luôn là đích đến khát vọng của sự sống và sáng tạo. Và tôi muốn mượn vài câu thơ trong bài “Sonnet 44” của đại thi hào người Anh Williams Shakespeare để thay lời cảm ơn đến anh đã gởi tặng tập sách: “Những cánh đồng/ mùi của cỏ mọc cao, mới xén/ Là thứ mong đợi ở ngôn từ nhà thơ” (Fields/ smell of the tall grass, new cut/ As one expects of a lyric poet).

Và phải chăng "Thiên di" cùng với những trang văn của Nguyễn Minh Hùng sẽ còn đưa chúng ta đến những chân trời với bao điều mong đợi.