2.592. LÚA SINH KHÔN

 Mộc Nhân

Lúa sinh khôn (lúa sanh khôn, lúa tái sinh, lúa chét, lúa rài...) mọc ra từ những gốc rạ mùa trước, nơi đồng đất bỏ hoang. Nó bị vùi trong bùn lầy, ngập nước nhưng cũng lớn lên, đẻ nhánh, trổ bông, chín hạt và cho thu hoạch như một vụ mùa "mót". Lúa sinh khôn là gạch nối khá dài giữa hai mùa: từ cuối vụ hè thu sang đầu vụ đông xuân (khoảng 3 tháng). 

Những đồng lúa sinh khôn ven Gò Nổi, một lần tôi đi qua

Thời gian dài này là lúc bà con bỏ đất hoang để cho đất đai nghỉ ngơi, chuẩn bị sang vụ mùa mới. Lúa sinh khôn vẫn âm thầm vét chút năng lượng còn lại của mình để cho đời - dù có bị bỏ rơi...

Tôi nhớ những mùa lúa sinh khôn thời xa xưa, lúc còn đói kém. Vào lúc giáp hạt, bà con vẫn mong đợi hạt lúa sinh khôn chín để hái lượm. Từng đoàn người với áo tơi, bao bị, ra ruộng cũ mót lúa sinh khôn. Mùa này thường là giữa đông nên trời không có nắng. Lúa thu về không thể phơi khô. Người ta bỏ hạt lúa vào chảo rang sấy, rồi giã, giê sàng lấy hạt gạo tinh. 

Bát cơm trắng hoặc món cháo cá đồng từ hạt gạo sinh khôn thơm ngon hơn gạo mùa bởi nó kết tinh thành hạt ngọc trời từ tự nhiên, không phân bón, bằng tinh chất nội lực. Tôi ăn bao nhiêu lúa gạo từ đất đai quê nhà nhưng vẫn không quên vị ngon đặc biệt của hạt gạo sinh khôn. Có lẽ đó là thức ngon mùa giáp hạt đậm vị quê nhà nhất mà chỉ có những người từng sống với nó mới cảm nhận hết. Bạn không trải qua thời này khó mà thấu hiểu.

Giờ đây, lúa gạo đã nhiều, người ta không còn bận tâm đến thu hoạch lúa sinh khôn nữa. Vài nơi, đến thời điểm này, bà con vẫn ra đồng mót lúa sinh khôn nhưng không phải để làm lương  thực, thực phẩm mà chỉ là thức ăn cho gia súc gia cầm. Dường như thói quen bòn mót, tiết kiệm, thu vét, thứ không dùng vào việc này thì dùng vào việc khác đã ăn sâu vào tâm lý người nông dân nhiều hơn việc họ cần làm để tạo ra một giá trị. Điều đó thật tốt chứ sao – tốt hơn những đồng lúa sinh khôn không ai dùng đến và kết thúc bằng lật úp dưới những đường cày.

Mỗi khi sắp đến kỳ xuống đồng cho vụ lúa xuân, tôi lại thấy đây đó những người nông dân lom khom hái lúa sinh khôn trên ruộng lầy nhiều cỏ. Hình ảnh đó gợi cho tôi ký ức và cảm xúc.

Và tôi nghĩ về đời lúa sinh khôn như đời người: sống – tận hiến – lãng quên và vùi lấp.

***

Dưới đây là những bài thơ ba dòng tôi viết từ cảm hứng về lúa sinh khôn:

1.

Em cho tôi tình yêu

Như tinh lực

Đời lúa sinh khôn

2. 

Lúa chét

Trỗi dậy từ bùn lầy, cỏ dại và sự quên lãng

Nở ra điều kỳ diệu trong những hạt mầm

3.

Tôi dừng lại ngắm cánh đồng lúa sinh khôn

Sự lụi tàn của nó

Là dấu hiệu cho mùa mới.