“February. Get ink and weep!” (Tháng Hai. Lấy mực ra và khóc!) là một trong số các bài thơ nổi tiếng của Boris Pasternak (1) được nhiều người biết đến nhất – đôi khi được gọi tắt là “February”. Những dòng thơ bộc lộ bản chất quá trình tự nhiên của sự chuyển mùa nhưng dưới con mắt quan sát và cảm xúc của ông, sự chuyển mùa thật đớn đau – phía trước là mùa xuân nhưng hiện tại u buồn, giằng xé, tối tăm (2).
Từ cuối tháng Hai 2022
đến nay, khi cuộc chiến Nga – Ukraine đang diễn ra, chúng ta thấy vài nhà thơ
Ukraine như Iya Kiva đã dẫn lại ý thơ “February. Get Ink and Weep” của Boris
Pasternak cũng để thể hiện thông điệp như vậy.
Dưới đây là bản dịch tiếng
Việt cùng các chú thích, vài lời cảm nhận về bài thơ mà tôi muốn chia sẻ cùng bạn
đọc.
***
THÁNG HAI. LẤY MỰC RA VÀ
KHÓC!
Tháng Hai. Lấy mực ra và khóc!
viết thật nhiều – ùa vỡ những niềm đau
tháng Hai, sấm rung tuyết tan dữ dội
như mùa xuân tăm tối cháy thiêu mau
Với nửa rúp, thuê một chuyến xe ngựa
xuyên qua những hồi chuông cùng bánh xe buồn
nơi cơn mưa dầm tối thui trút xuống
nước mắt và mực tan trong mưa tuôn
Dường như nơi này ngàn cây lê đã cháy
những con quạ trở về than khóc hàng cây
trong vũng nước có dòng tuyết lở
nỗi buồn đau khô đôi mắt quanh đây
Những đốm đen lộ ra trên đất,
gió xới tung trong tiếng thét gào,
bài thơ của tôi - ngẫu nhiên chân thực
như nỗi buồn ùa vỡ những dòng đau
Mộc Nhân – dịch qua bản Anh ngữ: “February. Get In anh Weep” do Angela Livingstone dịch từ nguyên gốc tiếng Nga “Февраль. Достать чернил и плакать!” của Boris Pasternak – trong chú thích (3) tôi ghi là bản I.
***
Chú thích:
(1) Boris Leonidovich
Pasternak (1890-1960) là một nhà thơ, nhà văn, dịch giả nổi tiếng
nước Nga-Xô viết – gốc Do Thái. Ông đoạt Giải Nobel Văn học năm 1958
với tiểu thuyết "Bác sĩ Zhivago" (Doctor Zhivago), tuy nhiên người Nga lại
coi trọng thơ ca của ông hơn là cuốn tiểu thuyết này.
Từ nhỏ, Pasternak đã yêu
thích âm nhạc và văn thơ. Ông có nhiều tập thơ nhưng tập “Những chủ đề và
biến tấu” (1923) được đánh giá là đỉnh cao thơ ca của ông. Pasternak còn
là một dịch giả tài năng, dịch thơ cổ điển tiếng Anh, Pháp, Đức, Gruzia
sang tiếng Nga. Sau 1932, Pasternak viết theo phong cách mới nên chính quyền
không ủng hộ ông nữa. Năm 1955, Pasternak hoàn thành cuốn tiểu thuyết quan trọng
nhất của ông - Bác sĩ Zhivago, nhưng sách không được in ở Liên Xô. Năm
1957 tác phẩm này được xuất bản ở Ý và được dịch ra 18 thứ tiếng. Năm 1958
(sau 10 năm liên tục được đề cử giải Nobel văn học), Pasternak là người Nga thứ
hai được trao giải Nobel Văn học "vì những thành tựu ông đã đạt được
trong nền thơ trữ tình hiện đại, cũng như vì công lao tiếp nối các truyền thống
của nền tiểu thuyết sử thi Nga, mà nổi bật nhất là Bác sĩ Zhivago" – Nhà
văn đầu tiên của Nga nhận giải này là Ivan Alekseevich Bunin vào năm 1933 "vì tài năng nghệ sĩ đích thực
đã giúp nhà văn tái hiện trong văn xuôi tính cách Nga điển hình".
Tuy nhiên do những áp lực chính trị, Pasternak buộc phải từ chối nhận giải. Ông đánh điện gửi Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển: "Nhìn nhận ý nghĩa của giải thưởng với xã hội mà tôi đang sống, tôi buộc phải từ chối giải thưởng này. Đề nghị không phật ý với sự tự nguyện từ chối của tôi". Ngày 30 tháng 5 năm 1960 Boris Leonidovich Pasternak qua đời vì bệnh phổi.
Ông bị khai trừ khỏi Hội nhà
văn Liên Xô vào năm 1958 và đến năm 1987, Hội này đã ra quyết định phục hồi tư
cách hội viên cho ông, kể từ đó mọi tác phẩm của ông mới được xuất bản
chính thức tại Liên Xô. Tham khảo nguồn.
(2) Cảm nhận của Mộc về
bài thơ:
Việc cảm hiểu thấu đáo về
nội dung và nghệ thuật một bài thơ dịch là điều không hề dễ dàng do người dịch,
người đọc với tác giả có những khác biệt về văn hóa, ngôn ngữ và tri thức… Tuy nhiên, tôi cố
gắng chia sẻ những cảm nhận cùng những nhận thức tối thiểu về nó với bạn đọc.
* Khổ thơ đầu tiên cho
thấy nhân vật trữ tình với cảm xúc cao độ không thể không lấy giấy mực ra mà
khóc, viết và viết (write and write) về
tháng Hai trong trạng thái vỡ òa mối tương cảm giữa lòng người và đất trời.
Hai khổ tiếp thể hiện nhu cầu chuyển dịch vật lý trong các không gian khác nhau để hiểu và lắng nghe nỗi đau giao mùa của tháng Hai. Cái khác biệt mà tác giả thể hiện trong thời
điểm giao mùa ở đây không như chúng ta hay gặp trong các bài thơ khác: dễ
thương, nhẹ nhàng, trữ tình… mà là thế giới xung quanh đang trải qua thay đổi đầy
đớn đau.
* Tác giả dùng hàng loạt danh từ miêu tả các hiện tượng tự nhiên tác động vào sự sống: brust (sự
bùng nổ), thundering (sấm sét), slush (bùn loãng, tuyết bẩn), black
spring (mùa xuân tăm tối), drenching rain (mưa dầm), avalanche (tuyết lở)…
cùng nhiều động từ mạnh bộc lộ cảm xúc: cry (kêu la), tear out (tuôn nước mắt),
weep (khóc)… để diễn tả mọi thứ đang thay đổi trước mắt chúng ta, ở khắp mọi nơi - nhưng đó chính là dấu hiệu bí ẩn của sự tiếp diễn cuộc sống.
Điều độc đáo là tác giả
đã kết nối những sự kiện đang diễn ra để đánh thức những cảm xúc mới. Chính vì
vậy, “Tháng Hai” cho phép chúng ta hiểu rõ về thân phận con người trong cách tiếp
cận với thiên nhiên để sẵn sàng nhận ra điều mới mẻ đáng ngạc nhiên, sự đa dạng
cùng chiều sâu của bản thể.
* Trong đoạn thơ cuối, tác giả muốn nói đến cá
tính sáng tạo: những câu thơ, bài thơ như thế được viết ra trong những trạng thái cảm
xúc ngẫu nhiên nhưng chân thực hơn cả. Nó chính là sự thăng hoa, hướng về cái đẹp
giữa nỗi đau mà con người trải nghiệm.
* Soi chiếu với hoàn cảnh
ra đời bài thơ: Boris Pasternak viết bài này vào năm 1913, lúc này Liên Xô đang
đối mặt với chiến tranh, nạn đói và nhiều thứ đe dọa khác. Chính vì vậy sinh quyển
trong bài thơ có thể gợi cho bạn cảm giác tăm tối, tiêu cực nhưng thực ra đó là
góc nhìn để hướng về ánh sáng mùa xuân.
* Từ cuối tháng Hai, 2022
đến nay, khi cuộc chiến Nga – Ukraine đang diễn ra, chúng ta thấy vài nhà thơ
Ukraine như Iya Kiva đã dẫn lại ý thơ “February. Get Ink and Weep” của
Pasternak cũng nhằm hướng tới thông điệp như vậy.
(3) Về bản dịch Anh ngữ
và Việt ngữ:
Khi dịch bài thơ này
chúng tôi đã tham khảo các bản tiếng Anh trên các trang thơ của các nhà thơ hoặc
các trang văn học nước ngoài và nhận thấy có rất nhiều bản dịch từ nguyên gốc
tiếng Nga của B.Pasternak sang tiếng Anh - ở đây tôi lưu lại 4 bản tiếng Anh từ
4 nguồn khác nhau, mục đích là để đối chiếu, tham khảo và đưa ra một bản dịch
tiếng Việt tương đối phù hợp. Các bản Anh ngữ ấy tuy có vài khác biệt về từ ngữ và
chia (dùng) động từ nhưng nhìn chung ý thơ không thay đổi nhiều.
Đó cũng là lý do bạn sẽ
thấy vài bản dịch tiếng Việt có nhiều chỗ khác biệt do người dịch dùng các bản Anh ngữ
khác nhau.
Sau đây tôi lưu lại 4 bản
Anh ngữ của bài thơ này:
Bản
I: FEBRUARY. GET INK AND WEEP!
do Angela Livingstone dịch
February. Get ink and weep!
Burst into sobs – to write and write
of February, while thundering slush
burns like black spring.
For half a rouble hire a cab,
ride through chimes and the wheel's cry
to where the drenching rain is black,
louder than tears or ink –
where like thousands of charred pears
rooks will come tearing out of trees
straight into puddles, an avalanche,
dry grief to the ground of eyes.
Beneath it – blackening spots of thaw,
and all the wind is holed by shouts,
and poems – the randomer the truer –
take form, as sobs burst out.
-----------------------------
Bản II: FEBRUARY. GET INK, SHED TEARS.
February. Get ink, shed tears.
Write of it, sob your
heart out, sing,
While torrential slush
that roars
Burns in the blackness
of the spring.
Go hire a buggy. For six
grivnas,
Race through the noice
of bells and wheels
To where the ink and all
you grieving
Are muffled when the
rainshower falls.
To where, like pears
burnt black as charcoal,
A myriad rooks, plucked
from the trees,
Fall down into the
puddles, hurl
Dry sadness deep into
the eyes.
Below, the wet black
earth shows through,
With sudden cries the
wind is pitted,
The more haphazard, the
more true
The poetry that sobs its heart out
--------------------------
Bản
III: FEBRUARY. GET INK AND WEEP!
February. Get ink and weep!
Write of it, sob,
Until roaring slush
Czerny spring burns.
get a cab. For six hryvnia,
by Blagovest, Click through the wheels,
move there, where rainfall
Another noisy ink and tears.
Where, like charred pear,
With thousands of trees crows
Pluck in puddles, hurl
Dry sadness deep into the eyes.
Under it thawed blacken,
And the wind cries pitted,
And the random, the more likely
Composed poems sobbing.
Bản IV: FEBRUARY. TAKE
INK AND WEEP
February. Take ink and weep,’
February. Take ink and weep,
write February as you’re sobbing,
while black Spring burns deep
through the slush and throbbing.
Take a cab. For a clutch of copecks,
through bell-towers’ and wheel noise,
go where the rain-storm’s din breaks,
greater than crying or ink employs.
Where rooks in thousands falling,
like charred pears from the skies,
drop down into puddles, bringing
cold grief to the depths of eyes.
Below, the black shows through,
and the wind’s furrowed with cries:
the more freely, the more truly
then, sobbing verse is realised.
------------------------------
Dịch và chú thích bởi Mộc Nhân
* Bài này cũng đã đăng trên trang Văn Chương Việt
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét